Topkapı’nın esrarlı koleksiyonu: Tılsımlı Gömlekler
Geçmişten günümüze pek çok topluluğa, millete ve kültüre ev sahipliği yapan Anadolu, şüphesiz kendi sanat ve kültür ögelerini sembolleştirdi. Bu topraklarda altı asır hüküm süren Osmanlılar'da kendi değer ve kültürlerini çeşitli ifadelerle hayata tatbik ettiler. Bu sembolik eserlerden en ilginci ise padişahları çeşitli musibetlerden koruduğuna inanılan "Tılsımlı Gömlek"lerdir. Topkapı Sarayı'nda korunan ve hala sırrına vakıf olunamayan bu esrarengiz gömlekleri sizler için araştırdık.
SEMBOLLERİN DİLİ
💠 İnsanların kendini veya anlam verdikleri herhangi bir şeyi ifade etmek için sembolleştirmesi oldukça eski ve köklü bir geçmişe sahip. Hemen hemen her toplulukta yer alan bu ifade ve semboller; taş, metal, kemik veya toprak gibi çeşitli malzemelerden veya harf, yazı, geometrik şekiller gibi çizimlerden oluşur.
💠 Diğer pek çok topluluk gibi Türkler de bulundukları coğrafyalarda pek çok farklı inanış, kültür ve topluluklarla bir arada yaşamış ve kültürel etkileşimde bulundular. Etkileşimle beraber Türkler de kendine özgü ifadeler için çeşitli semboller kullandılar. Bu semboller genellikle inanç sistemi, örf, adet veya çeşitli dini tören niteliği de taşırdı.
💠 Ön ve Orta Asya'ya baktığımızda da çeşitli kaynaklardan edinen bilgilerle beraber Türklerin İslam'a geçmeden önce Gök Tanrı inancını benimsediğini ve sembollerin şaman inancıyla beraber ortaya çıktığını görürüz. Şaman inancı ve göçebe hayat kültürü yaşayan Türkler, zaman içinde inanç ve kültürleri çerçevesinde çeşitli motif ve semboller kullandılar.
💠 Türklerin İslam'a geçmesiyle beraber birçok değişim gibi bu semboller de inançlara uygun hale getirildi veya terk edildi. Kendi kültürel repertuarını oluşturmada oldukça başarılı olan milletimiz, gerek Selçuklu gerek de Osmanlı olmak üzere kültür sahasını zenginleştirdi. Bu zenginliklerden farklı sanat ve zanaat kolları da çıktı, çeşitli meslek sınıfları da doğmuş oldu.
TILSIMLI GÖMLEKLER
💠 Günlük yaşamda pratiğe dökülen bu çeşitli sembolik imgelemeler Türk sanatında etkili oldu. Özellikle Osmanlı dönemi sanat eserlerinde gördüğümüz bu incelikler çeşitli formlarda karşımıza çıktı. Bilhassa İslam'ın büyük etkisi olduğu bu sanat çalışmalarında hayvan figürlerinin formu değiştirilerek çiçek motifi halini alması ve bu çiçek imgelerinin de farklı manaları temsil etmesi buna bir örnek.
💠 Hat, minyatür, tezhip, çini gibi Türk-İslam sanatının en güzel örneklerinde gördüğümüz motif ve desenlerin ise her birinin anlamı olup belli bir şeyi temsil eder. Var olan her şeye mana ile bakan sanatçılar bu mana ile birçok güzel eserler ortaya serer. Tüm güzellikleri ile sergilenen eserler aslında özünde büyük sırlar saklar. Sırlı eserler arasında Topkapı Sarayı'ndaki özel muhafaza edilen Tılsımlı Gömlekler de bunlardan biridir.
💠 Daimi olarak merak konusu olan Tılsımlı Gömlekler ilk olarak Osmanlı döneminde karşımıza çıktı. Topkapı Hazine Dairesi'nde yer alan bu gömleklerin sonradan farkına varıldı ve üstündeki çeşitli motif, desen, yazı ve figürler açıklanmaya çalışıldı.
💠 Yapılan çeşitli araştırmalarla bir kısmı hakkında bilgi edinse de Topkapı'da yer alan yüze yakın gömleğin sırrı hala çözülebilmiş değil. Çözülemeyen sırlarından ötürü "Tılsımlı Gömlek" olarak isimlendirilen bu giysiler, Osmanlı padişahlarının ve zaman zaman da Osmanlı saray erkanının savaş, hastalık, nazar, bela ve musibet gibi durumlardan korunmak amacıyla giydiği ortaya çıktı.
💠 Topkapı Sarayı'nda yer alan bu gömleklerin yanında takılabilen boyunluk, yakalık ve kepler de olup ipek veya atlas kumaştan yapılan hanedan kıyafetlerinin aksine basit pamuk kumaşlardan üretildi. Üzerinde çeşitli ayet, dua, sure, sembol ve figür olan "Tılsımlı Gömlekler" sıradan kıyafetler gibi hemen üretime girmez ve kolayca da üretimi bitmez. Yapımı 3-4 yıl süren bu gömlekler belli tarihlerde üretime geçtiler. Bunun için sarayda görevlendirilmiş müneccimbaşıları bulunurdu.
💠 Felekname, ebced, astronomi gibi çeşitli ilimlere kafa yoran Osmanlı alimleri, bu gömlekleri işlemede de bu ilimlerden faydalandılar. Manevi güce inanan padişahlar kendileri için yaptırdıkları bu gömlekleri müneccimbaşının belirlediği bir zamanlarda giyerlerdi. Üretilen bu gömlekler kişiye özel olup başkası giyildiğinde ona etki etmiyordu. Çünkü gömleği giyecek padişahın yıldız haritası ve fıtri özellikleri baz alınarak "Tılsımlı Gömlek" üretiliyordu.
