Arama
Osmanlı'da fermanlarla eski İstanbul
Gazeteci-yazar Sadık Albayrak'ın imzasını taşıyan '41 Belge Işığında Eski İstanbul'da Sosyal Hayat ve Çevre' kitabıyla Osmanlı'daki hayvan ve çevre hakları konusunda onlarca belge gün yüzüne çıktı. Bugün hâlâ Adalar'daki atlara yapılan eziyet tartışılırken, kitapta III. Selim döneminde, 3 Aralık 1800'de çıkarılan fermanla yük taşıyan hayvanların cuma günleri çalıştırılmasının yasaklandığı görülür. Hayvan haklarının yanı sıra mahalle ve dükkânların önlerinde biriken çöpler, kurban atıkları gibi pek çok konuda aydınlatıcı bilgilere yer verilen kitap, İstanbul'un sosyal hayatıyla hayvan ve çevre ilişkilerini gösteren belgeler günümüz hayatına ışık tutuyor.
"Bu küçük derlemede 52 civarında, orijinal belge yer almakta, bugünkü toplumsal hayata ve çevre olayına, "nostaljik" yapıdan çok, "ekolojik" bir ölçü getirmektedir. İnsan, hayvan ve çevre ile üçlü bir hayat tarzında hiç bir zaman din, ırk, siyasal görüş ve sosyal ayırımcılık olmadan insan ve hayvan arasında, toprak, hava ve su "müşterekliği" göze çarpmaktadır. Dünün İstanbul'unda yaşanan sorunlarla, bugünün İstanbul'unda da yaşanmaması gereken olayların insan unsuru bakımından pek bir farklılık göstermediğini belgelerde görmekteyiz. Dünün sorunları ile bugünün çözümlerinde, yine geçmişin belgeleriyle bilimsel bir "tecrübe"ye indirgenip, bir ve beraber yaşanır bir hayatın ipuçlarını yakalamak mümkündür... Bugün çevrenin bilimsel bir analizi yapılsa, geçmişteki uygulamaların, bugün için de geçerli olduğunu, insan ve çevrenin birbirinin ayrılmaz bir parçası gibi karşımıza çıkmakta olduğu görülecektir. Bu belgelerin, bilgi çağına çok anlamlı yeni bir mesaj vereceğine ve yeni boyutlar kazandıracağına inanmak istiyoruz... Geçmişimizi bize miras bırakanların, bizden daha temiz ve sağlıklı bir çevre bıraktıklarını bu belgelerde ibretle seyrediyoruz."
III. Selim döneminde, 1800'de çıkarılan fermanda ise yük taşıyan hayvanlarına haftada bir gün tatil şart koşuluyor. Fermanda "At hamallarına, yüklerini gerekli yere taşıdıktan sonra geri dönerken atlarına binmemeleri için eskiden beri olduğu gibi atlarının semerlerinin üzerine demirden bir sur yaptırmaları ve hayvanları, her gün ikindiden sonra ve Cuma günleri çalıştırmamaları emredilmiştir." denilir.
I. Mahmud döneminde, 1731 tarihli fermanda eziyet olduğu gerekçesiyle yük taşıyan hayvanların üstüne binilmemesi isteniyor. Fermanda şöyle deniliyor: "İstanbul'da at hamallarının ikindi vaktinden sonra atlarına yük yüklememeleri ve kendilerinin de atlarına binmemeleri için bütün yük atlarının semerine üçer tane demir çivi konması kanunlaştırılmış olduğu halde bazı kişilerin eski alışkanlıklarına göre hareket ettikleri ihbar olunmuştur. Atların semerlerinin ortasına onlara binmemeleri için, eskiden olduğu gibi üçer tane birbirinin aynısı demir çivi koymalarını ve ikindi vaktinden sonra atlarına yük yüklememeleri sıkı bir şekilde tembih ediniz."
Kurban Bayramı'nda kesim sonrası ortaya çıkan kirli görüntülerden Osmanlı döneminde de ciddi rahatsızlık duyulduğu II. Mahmud döneminde çıkarılan fermandan da anlaşılıyor. 26 Ağustos 1822 tarihli fermanda şöyle buyruluyor: "Bu kurban bayramında kesilecek olan kurbanların baş, ayak, ciğer ve etlerin çarşı ortasına köşe ve bucaklara bırakarak kötü koku yayılmasına neden kişilerin engellenmesi… Her bir imamın kendi mahallesinin ahalisine, bu fermana aykırı hareket edenlere hadlerini bildireceğini ifade ve beyan etmeye bir an önce başlanması için bütün imamlara bu yüce fermanı ilan ve bildir."
Sokak hayvanlarının belediye tarafından itlaf edilmesi üzerine Şeyhülislam tarafından yayınlanan 10 Aralık 1919 tarihli fetvada şöyle deniliyor: "Bu uygulamanın öteden beri halk tarafından kötü olarak kabul edildiğinden bahseden birçok başvuru olmaktadır. Yüksek aklınızın buyurduğu gibi hareket etmek ve halkın kanuna aykırı olmayan gelenekleri ile maneviyatının da önemsenerek dikkate alınması hakkaniyetli idarenin geleneklerindedir. İslam dini de Allah'ın yarattığı bütün mahluklara zulüm ve eziyeti yasakladığı için yapılması gereken konusunda hüküm celadet sahibi Sadrazam'ındır."