Arama
Halk takvimi nedir? Halk takviminin gelenekleri nelerdir? Halk takvimindeki tahminler yanılır mı? İstanbul'un kendine özel halk takvimi var mı?
Anadolu'nun bir yerinde, ayın gökyüzündeki şeklinden hava durumu tahmin edilir. Yağmursuz bir güz, gelecek yazın kurak geçeceğinin habercisi olur. Gülü dermenin bir zamanı, leyleklerin bacalara yuva yapmasının bir tarihi vardır. Cemreler toprağa düştüğünde biliriz ki bahar gelmiş, havalar ısınacak. İnsan, var olduğundan beridir doğa olayları ve dünya üzerinde merakını gizleyemedi. Devamlı surette güneşin doğuşu ve batışıyla ilgili rutinliği fark ettiğinde zamanı oluşturdu. Zaman içindeki tekrarlar da takvimi meydana getirdi. Buna göre halk takvimi nedir? Halk takviminin gelenekleri nelerdir? Halk takvimindeki tahminler yanılır mı? İstanbul'un kendine ait halk takvimi var mıdır? İşte, bizim kültürümüze ait, birçoğumuza çok tanıdık gelecek halk takvimimiz…
Geçmişten günümüze gelindiğinde dünya üzerinde diller ve kültürler kadar çeşitli takvimlerin bulunduğu da biliniyor. Miladi, Hicri, Rumi, Musevi, Maya, Mısır, Çin, Japon, Hint, Aztek takvimleri ilk akla gelen takvimler olarak sayılabilirler.
Takvim bilgisinin kültürel yapıyla ilgili olduğu bilinmesine karşın, sonradan bütün toplumlarda iki türlü takvimin kullanıldığı biliniyor. Bunlardan ilki resmi otoritenin kabul ettiği takvimler, diğeri ise bu takvimin dışında halk arasında kullanılan ve resmi takvimden daha farklı bir yapıya sahip olan halk takvimleriydi.
Bugün çoğunluğu Müslüman olan ülkemizde, halkın gelenekleriyle ilgili belli günler için ay ve güneşi esas alan iki takvimden de yararlanılır. Dini bayramlar için ay takvimi, başka türden tören ve işler için güneş takvimi kullanılır. Osmanlı Devleti, tüm diğer İslam toplumları gibi devlet işlerinde Hicri takvimi kullanmıştır.
Ancak Türkiye Cumhuriyetinin kurulmasından sonra 1926 yılındaki takvim devriminden sonra şu an kullanılmakta olan miladi takvim, devletin resmi takvimi olarak kabul edilmiştir. Buna rağmen uzun yıllar boyunca bütçe yılı 1 Mart'tan başlatılmış; 1 Ocak 1983 tarihinde mali yılbaşı 1 Ocak'a alınmıştır.
Halk takvimini herhangi bir yöre insanının temelde kültürel miras olarak edindiği doğal olgularla, toplumsal kurumlar ve olgular arasındaki uzun süreli deneyimlere dayalı ilişkilerin kurulduğu dinsel, tarihsel, töresel, eğitsel, inançsal, hukuksal, tarımsal, siyasal, ekonomik bağın anımsama ve anımsatma görevini üstlenmiş olan zaman-hayat ikilisinin bir dizgesi olarak tanımlayabiliriz.
Halk takvimi dediğimiz yerel takvim bilinen, yaygınlık kazanmış takvimlerden daha farklı olarak yılı bölümler; ayları ve günleri başka bir biçimde adlandırır. Kimi zaman birimlerine, kimi doğal olaylara iyi ya da kötü özellikler yükler.
Yaygın bir inanca göre uzun süreli deneyim ve bilgi birikiminin ürünü olan halk takvimlerine uymamak, onun gösterdiği doğrultuda hareket etmemek bireyin büyük zararlara uğramasına neden olur. Çünkü halk takvimleri oluştukları doğal ve kültürel ortamın ürünüdürler.
Yerel takvimlerdeki zamanı noktalama ya da bölümlemeler, bazen düzenli bir biçimde yinelenen doğa olaylarına bağlı olurken bazen de dinsel törenler, toplumsal ortamı etkileyen diğer toplumlarla ilişkiler, topluma getirilen bir yenilik, saygın bir kişinin ölümü gibi bir olaya bağlı olarak da belirmektedir.