Arama
Gebze’deki Memluk sanatı: Mustafa Paşa Külliyesi
Mustafa Paşa Külliyesi, Yavuz Sultan Selim'in Mısır seferi esnasında Memlûk eserlerini görüp etkilenmesi ve Anadolu'da da bir benzerinin yapılmasını istemesi üzerine inşa edilen bir külliyedir. Osmanlı için ticaret yollarının üzerinde hususi bir yere sahip olan Gebze'de inşa edilen kompleks, bir menzil külliyesi olması ve Memluk sanatını topraklarımızda temsil etmesi nedeniyle mimarimizin önemli adım taşlarındandır.
💠 Çoban Mustafa Paşa'ya, Yavuz Sultan Selim'in kızı Hanım Hatun ile evliliğinden dolayı "damat" lakabı verilir.
💠 Paşa, Gebze'deki menzil külliyesinin yanı sıra, Eskişehir'de Kurşunlu Camii, Svilengrad'da "Cisr - i Mustafa Paşa" ve Edirne'de Söğütlüdere'de köprüler, Seyitgazi, Galata ve Rumelihisarı'nda mektepleri ile Edirne'deki han ve hamamları bizzat kendisi inşa ettirir.
Menzil külliyesi nedir?
Belirli bir ticaret ağının yol üstündeki ayaklarını oluşturan, misafirlerin konaklama gibi ihtiyaçlarını gideren teşkilatlı yapı topluluğu.
Svilengrad neresi?
Uzun süre Osmanlı Devleti toprağı olmuş olan Türkiye'ye en yakın konumdaki Bulgaristan kasabası.
Gebze'nin tarihi ve önemi
💠 Gebze, İstanbul'un Anadolu ile bağlantısını sağlayan doğal geçiş bölgesi üzerinde olması nedeniyle tarih boyunca önemli bir yerleşim olarak değerlendirilmiş Anadolu toprağıdır. Zaman zaman çeşitli medeniyetlere de ev sahipliği yapmış olan bu belde içerisinde Osmanlı dışında diğer herhangi bir devletle ait bir eser barındırmaz.
💠 Osmanlı İmparatorluğu döneminde, özellikle 15. ve 16. yüzyıllarda, ordunun Doğu seferlerinde ilk menzil (konaklama yeri) olarak belgelerde adı geçen Gebze, zaman içerisinde çoğu günümüze ulaşamamış pek çok Osmanlı eseri bulundurmuştur.
💠 16. yüzyılda, Osmanlı İmparatorluğu'nun gelişip ve zenginleştiği dönemde, ana ulaşım aksları üzerinde konaklama, ticaret ve sosyal işlevli yapılar ağırlık kazanır, ziyaretçiler ve yerleşimciler için çok sayıda külliye inşa edilir.
Aks ne demektir?
Belirli bir hat boyunca devam eden çizgi.
💠 1523 ile 1545 yılları arasında, Üsküdar'dan başlayarak Gebze, Sincanlı, Eskişehir, Bozöyük, Silivri, Bosna, Halep ve Şam'da menzil külliyeleri kurulur. Mustafa Paşa tarafından burada inşa ettirilen Mustafa Paşa Külliyesi de bu dönemde kurulan menzil külliyelerinden birisidir.
Mustafa Paşa Külliyesi
💠 Mustafa Paşa'nın en önemli hayratlarından olan ve kendi adını taşıyan Gebze'deki bu külliye; cami, medrese, türbe, kütüphane, hangâh, tabhane, paşa odaları, imaret, kiler, mutfak, fırın, odun ambarları, hela ve ahır yapılarından oluşur.
Bilgi notu:
Külliyenin bu denli teşkilatlı ve teçhizatlı bir yapıda olması menzil külliyesi olmasından kaynaklanır.
💠 Külliye yapılarından sadece cami ve medresede yer alan Arapça kitabeler, Mustafa Paşa Külliyesi'nin 1524 yılında inşa edildiğini gösterir.
Bilgi notu:
Mimar Sinan'ın külliyenin yapım sürecine rastlayan 1521 ve 1522 yıllarında Belgrad ve Rodos seferlerine katıldığı, bu nedenle de külliyenin tasarım ve uygulamasını gerçekleştirmediği düşünülmektedir.
💠 Külliyenin tasarımını, dönemin Hassa Mimarbaşı Acem Ali gerçekleştirirken, Mimar Sinan daha sonraki bir tarihte yapıya katkıda bulunur ve 1538-1588 yılları arasında bazı onarımlar gerçekleştirir.