Şurutu's Salat
İslami metinlerden beslenen İslam edebiyatı zaman içinde büyük bir literatür haline gelmişti. Ayetler ve hadisler üzerinden ilerleyen İslam edebiyatı asırlar boyunca farklı milletlerin telifleriyle genişlemiş, kuşatıcı bir vasıf kazanmıştı. İlmihal kültürünün şiire dökülmüş hali olarak kabul edebileceğimiz Şurutu's Salat, kültürümüzde yer etmiş bir tür. Prof. Dr. İsmail Güleç ile Şurutu's Salat üzerine konuştuk.
◾ Fetihlerle Anadolu'da şekillenen İslam düşüncesinin en güzel yansımalarından biri de edebiyatımız olmuştu. Bu dönemde imani, itikadi ve ahlaki meseleler şiir yoluyla inananlara iletilmişti.
◾ 10. yüzyıldan itibaren kaleme alınmaya başlanan ilmihaller de sadece mensur olarak değil manzum biçimde telif edilmişti. Bunun en güzel örneklerinden birisi Şurutu's Salat olarak anılan türdü. Şurutu's Salat hakkında Prof. Dr. İsmail Güleç ile konuştuk.
Soru: Şurutu's Salat nedir?
Prof. Dr. İsmail Güleç:
Şurûtu's-salât, mukaddimetü's-salât, salâtnâme gibi isimlerle de anılmakla birlikte namazla ilgili konuları içeren eserlerden müteşekkil edebî türü adlandırmada, yaygın olarak Farsça terkip ile oluşturulan Şurût-ı salât kavramı kullanılmaktadır/tercih edilmektedir.Dinî, tasavvufî yapıda/karakterde olan ve Türk İslam edebiyatı olarak adlandırılan sahanın edebî türleri arasında yer alan Şurutu's-salat, sözlük anlamı itibarıyla ―namazın şartları― anlamına gelmektedir.
Prof. Dr. İsmail Güleç:
Istılahî açıdan ise yazılan eserlerin muhtevası da dikkate alındığında Şurutu's-salat: ―Müslüman vasfına sahip olabilmenin ve türün temel konusunu teşkil eden namazla mükellefiyetin (vücûb) ilk adımını içermesi hasebiyle İslam ve iman esaslarını, başta temizlik/taharet, abdest, teyemmüm, gusül, ezan olmak üzere namazın öncülleri (mukaddime) ve şartları, rükünleri/farzları, sünnetleri, vacipleri, müstehapları, müfsitleri, mekruhları gibi bu ibadetinin edasına yönelik konuları içeren; muhatap kitlenin faydalanması, bilgilenmesi hatta ezberlemesi amacıyla kaleme alınan sistematik Türkçe telifler şeklinde tanımlanabilir.
Soru: Hakim olduğunuz metinler üzerinden örnekler verir misiniz?
Prof. Dr. İsmail Güleç:
Bu Bâb Namâzun Şartlarını Bildürür
Şart farz dimekdür. Farz odur ki delîl-i kat'î ile sâbit ola. Farzun hükmi fi'liyle müsâb, terkiyle mu'âkıb olmak ve inkârıyla kâfir olmakdur. Namâzun taşrasında olan farzlara şurût dirler. İmdi müttefikun 'aleyhâ olan namâzun şartları altıdur. Evvelkisi âb-dest almakdur mâ'-i mutlak ile. Mâ'-i mutlak her sudur ki bir kimesne ana nazar itdükde su diye bir gayri kayd ile mukayyed kılmaya. Meselâ karpuz suyı ve gül suyı ve buhûr suyı ve üzüm suyı dimek gibi. Mâ'-i mukayyed egerçi pâkdür necâset-i hakîkiyyeyi sevbden ve bedenden giderür ammâ ki âb-dest ve gusl câ'iz degüldür. Mâ'-i mutlak yagmur suyı gibi ve kuyılar ve bınarlar suyı gibi. Ve su bulmadugı vakt yahod bulup ve lâkin isti'mâline maraz sebebi ile yahod düşmen ve yırtıcı hayvân ve sâ'ir zarûrât sebebleri ile kâdir olmadugı vakt teyemmüm eylemekdür. Teyemmüm câyizdür her şol şey ile ki yir cinsinden ola. Toprak gibi ve kum gibi ve sürme ve zırnîh gibi ve mutlakâ taş kısmı ile egerçi üzerinde gubâr ya'nî toz olmazsa da câ'izdür. Bu zikr olan eşyâ ile teyemmüm câ'iz olmak İmâm-ı A'zam hazretleri ile İmâm Muhammed katındadur. Ammâ ki İmâm Ebû Yûsuf katında ancak toprak ile ve kum ile câ'izdür ve İmâm Şâfi'î katında hâssaten toprak ile câyizdür.
(Mustafa b. Ömer. Tercüme-i Şurûtu's-Salât. Süleymaniye Ktp.Tercüman 347. vr. 2a-2b)
FİKİRLERİYLE TARİHE YÖN VEREN İSİMLERDEN İSLAM'A DAİR ALINTILAR
Prof. Dr. İsmail Güleç:
Alim Yıldız'ın neşrettiği bir Şurûtu's-salat mesnevisinden
Fâilâtün fâilâtün fâilâtün fâilün
Her kişi kim isteye itmek namaza ibtida
Evvela labüdedür ana sekiz nesne ide
Avretin setr eyleye niyyet kıla abdest ala
Su bulunmazsa teyemmüm eyleye pak topragla
Gövdesi tonı namaz kıldığı yer pak ola
Kıbleye karşu dura beş vakit vaktiyle kıla
Bu sekizden kim birin terk itse batıl olur
Kıldıgı ger sehv ger 'amd ile bî-hâsıl olur
Prof. Dr. İsmail Güleç:
Babu Ferâyizi's-Salah
Altıdır farzı namazın işidüp bulgıl felâhı
Örü turmak okumak Kur' an tekbir iftitah
Son oturmak secde kılmak hem rükü' itmek tamam
Biri olmazsa namazın bâtıl olur ve's-selam
Vacipleri, sünnetleri, müstehapları vs devam ediyor.
Bir başka manzum metin
Çün namāzıñ şarŧları sekkiz ola
Setr-i 'avret niyyet ü ābdest ola
Śu yoġise ķıl teyemmüm ħāk ile
Ķıldıġıñ yer gövde ü ŧon pāk ola
Biri bu kim ķıbleye ķarşu ŧura
Bir daħı beş vaķti vaķtiyle ķıla
Bu sekizden kim birin terk eyleye
Ķılduġı ger 'amd ü sehv bāŧıl bile
