İslam hukukunda bilinmesi gereken terimler
İslam hukuku, referanslarını İslam dininin kurallarından alan, dinin pratik hayata ilişkin hükümlerini belirli delillere ve kaynaklara dayanarak ortaya koyan bir alandır. Bireyin dini hak ve yükümlülüklerini belirlerken sosyal hayata dair pek çok sorunun da cevabını verir. İslam hukuku zamanla kültürlerin de bir parçası haline gelmiştir. Bilhassa Türkler tarih boyunca İslam hukuku ilkelerini uygulamışlardır. Dini ve toplumsal hayatımızın önemli bir kısmını teşkil eden İslam hukuku terimlerini derledik.
📌En yaygın hukuki işlemi ve borç kaynağını ifade eden bir hukuk terimidir.
📌Akid, borç kaynağı hukuki işlemlerin en önemlisidir. Hukuk tarihinde, mülkiyetin sebepleri arasında "sahipsiz mala el koyma"dan sonra ikinci sırayı almaktadır.
📌Akid terimi, birey ve birey veya birey ve toplum arasındaki himaye ve dayanışma antlaşması için kullanmıştır.
➡Kuran-ı Kerim'de akid kelimesi
Kur'ân-ı Kerîm'de, "Ey iman edenler! Akidlerin gereğini yerine getiriniz" (el-Mâide 5/1) meâlindeki âyette geçen akid kelimesi, hem terim olarak hem de en geniş manası ile zikredilmiştir. Bu sebeple âyetteki "akidler" ifadesinin gerek Allah ile kulları arasında, gerekse kulların kendi aralarında yaptıkları bütün akidleri içine aldığı konusunda müfessirlerin ittifakı vardır.
📌"Gerçeğe ulaştıran şey" anlamında kullanılan İslam hukuku terimidir.
📌İslam'da dini hükümlerin dayandığı kaynaklara edille-i şer'iyye denir.
Bu kaynaklar dört tanedir: Kitap, sünnet, icma ve kıyas.
📌Kitap, İslam hukukunda Kur'an yerine kullanılan bir terimdir.
📌 Edille-i şer'iyye, hüküm çıkarmada başvurulan esaslar olarak da ifade edilir. Üzerinde düşünülmesi veya kavranılmasıyla, istenilen hükme ve sonuca ulaştıran şeydir. Kesin veya zannı olarak genel hüküm ifade eder.
📌İslam alimlerinin dini bir meselenin hükmü üzerinde fikir birliği etmelerini ve bütün Müslümanların ortaklaşa benimsedikleri dini hükümleri ifade eden şer'î delildir.
📌 İslam fıkhının Kur'an ve sünnetten sonra üçüncü kaynağıdır.
📌İcma İslam hukukuna göre, herhangi bir çağ veya dönemde yaşamış İslam bilgini ve müctehidlerin Kur'an, sünnet ve bazı mezheplere göre kıyasın delillerine dayanarak, şeriatın konuları hakkında hüküm vermeleri veya benzer diğer hükümler arasında birleşmeleridir.
İcmanın şartları nelerdir?
➡İcmanın geçerli olabilmesi için bazı şartların varlığı aranmaktadır.
➡Öncelikle icmanın İslam peygamberi Hz. Muhammed'in vefatından sonra gerçekleşmesi gerekmektedir. Fıkıh yazarlarına göre, Hz. Muhammed hayatta iken icmadan bahsedilemez, çünkü onun kararları sünnet çerçevesinde ele alınmalıdır.
➡Bununla birlikte icma edenlerin Müslüman ve müctehid olmaları gerekir. Müctehid, dinin ayrıntılı delillerinden şer'î hüküm elde etme yeteneğine sahip olan, adaletli kimsedir.
➡ Bir diğer şart ise bir konu hakkında icma olarak kabul edilebilecek bir fikir birliğinin oluşmasıdır. Çoğunluğun fikir birliği oluşturmasıyla birlikte, ondan az sayıda da olsa karşıt görüşte bulunan yazarların olması hali icma olarak değerlendirilmez.
➡Son olarak, icmanın şer'î bir hüküm hakkında olması gerekir. Buna dair olmayan fikir birliği, icma olarak kabul edilmez.
📌Bilinenden hareketle bilinmeyene ulaşmayı ifade eden hukuk, mantık, fıkıh ve dil bilimi terimidir.
📌Kıyas, edille-i şer'iyyenin dördüncü kaynağıdır.
Kıyas nasıl yapılır?
➡Kıyas, tam anlamıyla hüküm hakkında nass (ayet veya sünnet) bulunmayan bir meseleyi, aralarındaki ortak sebep-sonuç bağından dolayı hükmü ayet veya hadisler ile çözülmüş bir konuya benzeterek çözmektir.
Kıyas yoluyla hükme varan hukukçuya müctehid denilir. Müctehid kıyas yaparken ayet ve hadisleri yorumladığı için müctehitlerin hükümleri birbirinden farklı hatta birbiriyle çelişen hükümler (ictihatlar) olabilir.
📌İslam hukukunda bir hükmün inşa edileceği deliller ikiye ayrılır. Asli deliller olarak Kitap ve sünnete ilave olarak icma ve kıyas da vardır. Fer'i deliller ise asli delillerin arka planında kalan delillerdir.
📌Diğer fer'i deliller ise şöyledir:
➡İstihsân
➡İstishâb
➡İstislâh (Mesâlih-i Mürsele)
➡Örf, Âdet ve Teâmül
➡Sahabi kavli
➡Zerâyi
➡Şer'ü Men Kablenâ
Fikriyat'ın e-kitap uygulamasında yer alan 'Siyer' kitabına ulaşmak için tıklayın.
