Arama
Noktalama işaretlerinin kısa tarihi
Noktalama işaretleri aslında yazılarımızın görünmez kahramanları. Antik Yunan'dan Rönesans'a, Rönesans'tan Tanzimat Devri'ne kadar uzanan bir sürece sahip. Onlar olmasa anlama güçlüğü çekecek ve algılayabilmek için başka yollar deneyecektik. Noktalama işaretleri yokken, insanlar farklı yollar denediler ve bu deneyimler sonunda dil bilgisi kurallarını buldular. Sizler için noktalama işaretlerinin tarihi serüvenini derledik.
🔸Bugün kullandığımız noktalama işaretlerinin mucidi ise MÖ. 2 yüzyılda yaşamış olan Aristophanes'ti. İskenderiye'de yaşayan Bizans dil bilgini, kurduğu noktalama sisteminde 'distinctiones' adı verilen üç noktayı kullandı.
🔸O dönem Bizans'ın da atası olan Byzantium'a bağlı dil bilimci Aristophanes, aynı zamanda bugün kullandığımız noktanın virgülün ve noktalı virgülün de ilk formlarını ortaya koydu. Ayrıca Yunancada hâlâ kullanılan aksan işaretlerini de ilk kez Aristophanes geliştirmişti.
(X)*Byzantium: İstanbul şehrinin kent olarak ilk atası ve Konstantinopolis'ten önceki adıdır.
Aynı zamanda orada kurulmuş şehir devletinin adıdır.
🔸Romalılara baktığımızda orada kullanılan tek noktalama işaretinin "interpuncta" denilen ufak bir nokta olduğunu görürüz. Bu işareti resmi yazıt, madalya, para, bina ve tarihi yapıların adlarında kullanılır. Antik Yunan'da ise noktalama işaretlerinin esamesi okunmaz.
🔸Yazı sistemi farklıydı; 'scriptio continua' adı verilen hiçbir duraklama işareti kullanılmadan, kelimelerin bitişik yazıldığı bir sistemdir. Milattan sonra 600-700'lü yıllarda boşluk bırakma yaygınlaşmaya başladıysa da 600'lü yıllardan önce asıl sorumluluk okuyuculuk yapan kişilere düşer.
🔸Metinleri okuyucu denen kişiler, kendi uzmanlık düzeyine göre vurgu ve tonlama yaparak okur aynı zamanda yorumlar. Yani metin okunurken noktalanır. Tabii okuyuculardan bazıları günümüzdeki gibi olmasa da kendince işaretler koyarak işini kolaylaştırmaya çalışır.
🔸İlginçtir ki Aristophanes'ten çok sonra Rönesans Avrupasında matbaanın gelişimiyle beraber hareketli harfler dönemi başlar. Bu da kendine has yeni bir yazı sisteminin doğmasını sağlar.
🔸Kanuni Sultan Süleyman ile mektuplaşmasıyla bildiğimiz Fransa Kralı Fransuva'nın matbaacısı ve aynı zamanda tipografinin de babası sayılan Claude Garamond, Yunan alfabesinde bulunan işaretleri, matbaaya aktarmıştır.
(X) *Tipografi nedir?
(X) Tipografi harf ve sembolleri kullanarak yapılan yazı sanatıdır.
(X) Yazı tipi, punto büyüklüğü, satır uzunluğu, satır arası boşluk
ve benzer etkenlerin kombinasyonları ile yapılır.
🔸Kur'an-ı Kerim'in nüzulünden sonra gereken yerlerde karışıklıkları önlemek için i'rab alameti denilen nokta kullanılmıştır. Bildiğimiz harekeler de yine bu dönemden sonra kullanılmaya başlanmıştır.
(X) BİR BİLGİ
(X) Osmanlı devrinde noktalama işaretlerinin adları:
(X) Virgül: Fasıla
(X) Soru işareti: İstifhamiyye
🔸Eski Türklere baktığımızdaysa kullanılan ilk noktalama işaretinin Göktürk döneminde yazılmış Orhun ve Yenisey yazıtlarında sıralı kelime ve cümleleri birbirinden ayırmak için kullanılan iki nokta (:) olduğunu görürüz.
🔸Uygurlarla beraber Mani dini kabul edildiğinde, cümleleri bölmek için kırmızı bir yuvarlak içine alınmış minik bir nokta kullanıldığını görürüz. Bu işaretin aynı zamanda "ve" anlamına geldiği de bilinmektedir.
(X) Bilmeniz gereken 15 imla kuralı