Arama
Görüş dünyasının ölçüsüz güzellikleri 'renkler'
Doğa, gün batımı, kusursuz yaratılmış canlılar, bulutlu bir şehir sabahı, meyveler ve sebzelerin sergilendiği bir manav tezgâhı, deniz kıyısı… Hepsi gözünüzün önünde renkleriyle canlanmaz mı? Kimi zaman hüznü kimi zaman tazeliği hissettirmez mi gördükleriniz? Tesirini ruhumuzun derinliklerinde hissettiğimiz her renk, yaşamımız boyunca insanlığın, büyük imparatorlukların savaş, güç, matem, sevgi renkleri de oldu. İnsanlar her şey gibi renklere de anlam yükledi, onları birer sembol haline getirdi.
1974'de K.W. Jacobs ve F.E. Hustmyer kırmızının yeşilden yeşilin de mavi ve sarıdan da fazla uyarıcı olduğunu kaydetmişler. Bu çalışmaya göre uzun dalga boyundaki renkler, kısa dalga boyundaki renklere göre daha uyarıcı. Bu çalışmalara göre bir kişiyi kırmızı bir odada bırakmak, o kişinin devamlı bir uyarılmaya maruz kalmasını sağlamaktır ancak etki kalıcı devamlı olan kalıcı bir etki değildir. Kırmızı odadan ayrıldığında bir süre sonra kişinin vücut tepkileri normale döner.
Fazla uyarıya maruz kalmak nefes alış verişinde, nabızda, kan basıncında, kas gerginliğinde değişiklik yaratır. Eksik uyarım da huzursuzluk, uykusuzluk, duygusal tepkilerde aşırıya kaçma, konsantrasyon bozukluğu, sinirlilik yaratabilir. Örneğin ortamın tamamen beyaz olması eksik uyarımdır ve bu bilinenin aksine dengeli, nötral bir etki bırakmaz.1976'da Rikard Kuller, renklerin yalnızca beynin dış tabakasını değil tüm merkezi sinir sistemini etkilediğini göstermiştir.
Renklerin alfa beyin dalgasını değiştirdiği çalışmalarla gösterilmiştir. EEG ve nabız oranlarını ölçen sistemlere göre erkekler ve kadınlar renklere farklı tepkiler gösteriyor. Renk, gözden beyne iletildiğinde beyin duyguları, zihinsel berraklığı ve enerji seviyesini etkileyen bir hormon salgılar. Renklerin kombinasyonlara göre insanlar üzerinde negatif ya da pozitif psikolojik etkileri görülebiliyor.
Erkekler yeşil, deniz mavisi, turuncu, kırmızı ve mor gibi koyu ve iddialı renkleri tercih ederken, kadınlar açık mavi, açık yeşil, pembe gibi açık ve uçuk renkleri tercih ediyorlar.
İnsanın renkler âlemine yönelmesi sarı-yeşil-mavi ve kırmızı olan dört temel mutlak ton sayesinde gerçekleşir. Zaman içinde yer küresinin dört olan yönünü simgeleyen bu renkler hiçbir zaman ışık yoğunluğunun değişmesiyle etkilenmedi. Kâinatı oluşturan elementlerin kendi renklerine sahip oldukları görülür. Toprak yeşil, hava sarı, ateş kırmızı su da mavi olarak kabul edilmişti.
Türklerden, renklerin yön belirten sembolik anlamları konusuna ilk defa dikkatimizi çeken Ziya Gökalp'tir. Ak, kara, gök ve kızıl dediğimiz (Beyaz, siyah, mavi ve kırmızı) dört renk pek çok coğrafi ad için de kullanılmış, Türk kültüründe yön bildiren kavramlardır. Bunların ötesinde Türk gelenek, görenek ve kültüründe gücü, kuvveti, hakimiyeti işaret etmek için sarı rengin ön plana çıktığı görülür.
Bahaeddin Ögel'in: "Hun atlı birlikleri (Çin ordusunun çevresinde, şöyle düzenlenerek yer) almışlardı: Beyaz atların hepsi batı yönünde yer almışlardı. Mavi (yani kır) atlar ibe doğuda sıralanmışlardı. Bütün siyah atlar kuzeyde; kırmızı (yani doru veya al) atlar ise güneyde yer almışlardı." biçimindeki açıklaması renklerin yön kavramı olarak kullanılışının kanıtıdır.
Ak gerdan altında çifte benleri / Sandım kan damlamış karın üstüne
Tüm renklerin toplamını ifade edip renklerin anası olarak bilinen beyazın, Türklerin şamanizm etkisi altında kaldığı dönemden kaynaklanan güçlülük, ululuk ve adalet kavramını içerdiği görülür. Hem İslam öncesi Ay Tanrıça inancında, hem de Gök Tanrı inancında ak, aklık, beyazlık, ululuk, kutluluk, güçlülük, eşitlik, arılık anlamlarını da içerir.
Kayıtlardan devlet büyüklerinin savaşlarda beyaz giyindikleri, komutanların askerler arasında seçilmesi için üniformalarının beyaz olduğu, hatta Moğol İmparatoru Cengiz Han'ın beyaz elbiseler giyip, beyaz ata bindiği saptanmıştır. Selçuklular ve Osmanlılardaki beyaz sancak da bu geleneğin bir devamıdır. Kültürümüzde gelin olma işareti beyazdır.
Renk psikolojisinde beyaz, masumiyet ve saflığı simgeler. Başlangıçları yeni bir şeye başlama iradesini temsil eder. Beyaz bir alana açıklık ve dürüstlük ile bir huzur iyileşme ve sakinlik hissi getirir. Mükemmellikle ilişkilendirilir. Beyazın 67 tonu vardır. Beyaz yaka statü işaretidir.
Mendilim allanıyor / Allanıp dallanıyor
Yenice bir yar sevdim / Sevdikçe ballanıyor
Halk arasında al ve kızıl adları ile de bilinen kırmızı renk genel kültürümüzde heyecan, kudret ve akıncılığın sembolüdür. Cesaret, hayatta kalma ve hayat verme unsuru olarak bilinen kırmızı kan rengi olup yüzyıllar boyu tehlikenin ve tahribatın simgesi de oldu. Trafik ışıklarında dur sinyali olarak kullanılmasının nedeni de budur.
Hakanların al kaftan giymeleri hakanlık sembolüydü. Eski devirlerden beri Türk hakanlarının al bayrak kullanması ateş kültü ve koruyucu ruh inancına dayanır. "Türkün gözü alda olur" söylemi de sosyal yaşamda kırmızının etkinliğini vurgular. Osmanlılarda baş sancaklar veya baş alemler her zaman ak ve al (kızıl-kırmızı) sancaklar olarak kaldı. Anlaşıldığına göre sadece Osmanlılar döneminde değil, çok eski zamanlarda da Türkler kırmızı (al) renge büyük bir değer vermişler ve saygı göstermişlerdi. Bunu bir halk, ordu ve savaş geleneği haline getirmişler ve sembol yapmışlar; ancak belki de devlet sembolü olan ak ile halk ve ordu geleneğinin sembolü olan al rengi çok eski çağlardan beri yan yana muhafaza etmişlerdi. Altın-Orda bayrağının da beyaz zemin üzerinde kırmızı bir hilal ile al damga taşıması ise, Osmanlı Oğuz – Türkmen geleneği dışında kalan diğer Türk topluluklarında da bir iki rengin birlikte kullanıldığının bir başka işaretidir. Dinamizmi ve canlılığı anlatan kırmızı, edebiyatımızda bütün türlerin ürünlerinde yer almıştır.