Arama
Tarihteki ilk saatler nasıl çalışıyordu?
İşimiz, dileklerimiz, umutlarımız, hayallerimiz ya da korkularımız ne olursa olsun zaman daima akıyor. İster girmekten korktuğumuz bir sınav, ister önemli bir mülakat yahut bir seyahat olsun, başladığı ve bittiği bir an mutlaka olacak. "Zaman" ilk çağlardan bu yana üzerinde çok düşünülen, insanoğlunun ölçmek için asırlarını harcadığı bir kavram. Peki, geçmişte zaman ne için ve nasıl ölçülüyordu? Bu uğurda çaba gösteren ilk âlimler kimlerdi?
İlk güneş saatinin icadından bu yana, insanoğlu daima zamanı ölçmek ve kaydetmek istedi. Günümüzde, hem kullandığımız her cihazın içine entegre edilen sessiz dijital saatler, hem de tik tak diye ses çıkaran analog saatler kullanabiliyoruz.
Oysa bu saatlerin ataları olan klepsydralar ve su saatlerinden çıkan yegâne ses, su damlamasıydı.
Alt kısmındaki borudan akan suyun miktarını ölçen çizgilere sahip basit bir vazodan ibaret olan klepsydra saatleri, MÖ 1500 yılından önce Mısır'da kullanılıyordu.
Diğer kadim bir su saati, gatika-yantra, dibinde küçük bir delik bulunan yarımküre şeklinde, genellikle bakır ya da Hindistan cevizinden yapılan küçük bir kâseden ibaretti.
Büyük bir su kazanında yüzdürülen kâse yavaş yavaş dolarak suya batıyor; kâsenin dibe ulaştığında çıkardığı sesi duyan muvakkit, kâseyi ilk konumuna getirerek saati yeniden kuruyordu.
Budist ve Hindu tapınaklarında çok yaygın kullanılan bu düzenek, sonraki dönemlerde Hindistan'daki Müslüman camilerinde de yaygınlaşmıştır.
Zaman konusunda asıl hikâye, 13'üncü yüzyılda kullanılan su saatleri ve El Cezerî adındaki Diyarbakırlı dâhiyle başlıyor.
Dindar bir Müslüman ve son derece becerikli bir mühendis olan El Cezerî, otomatik makine mefhumunun ilk tohumlarını attı. El Cezerî, Eski Yunanlı ve Hintlilerin bilimsel buluşları ile makine tarihi başta olmak üzere eski medeniyetlerden ilham aldı.
Tüm çağdaşları gibi, El Cezerî de ünlü Arap atasözünden etkilenmiştir: "Zaman kılıç gibidir, kılıçla kesmesini bilmeyen kılıçla kesilir!"
1206 yılına gelindiğinde El Cezerî, Diyarbakır'da Artuklu sultanlarının hizmetinde olduğu bu dönemde, her şekil ve ebatta saatler yapmış bulunuyordu.
Dönemin sultanı Selahaddin Eyyubi'nin oğlu olan Nasîrüddîn, El Cezerî'ye şöyle demişti: "Vakit ve emek sarf ederek eşi benzeri görülmemiş makineler vücuda getirdin. İsterim ki bu eserlere harcadığın vakit ve emek zayi olmasın. Bunun için senden isteğim şudur ki, benim için, ayrı ayrı icat ettiğin her şeyi bir araya getiren ve seçtiğin icatlarını resimlendiren bir kitap derleyesin."