Sabuncuoğlu Şerefeddin kimdir? Sabuncuoğlu Şerefeddin'in hastalıkları tedavi yöntemleri
Fatih devrinde yaşayan Sabuncuoğlu Şerefeddin, Osmanlı'nın önemli cerrahlarından biriydi. Döneminin en iyi hekimlerinden biri olan Sabuncuoğlu, insanlara fayda sağlaması için eserlerini Türkçe kaleme aldı. Bu eserler Osmanlı tıbbına yön verdiği gibi cerrahi aletler ve ameliyatları tasvir eden görsellerle cerrahi tarihinde önemli bir yere sahipti. Peki, Sabuncuoğlu Şerefeddin'in hastalıklara karşı uyguladığı tedavi yöntemleri nelerdi?
1386 yılında doğan Sabuncuoğlu Şerefeddin, ünlü bir hekim ailesine mensuptu. Çelebi Sultan Mehmed'in hekimbaşısı Sabuncuoğlu Mevlânâ el-Hâc İlyas Çelebi Bey'in torunuydu. Amasya Dârüşşifâsı'nda eğitim gördükten sonra orada on dört yıl hekimlik yaptı. Fatih döneminin önemli cerrahlarından olan Sabuncuoğlu Şerefeddin, tıp konusunda Hekim Burhanettin Ahmet'ten ders aldı. Döneminin en iyi hekimlerinden biri olan Sabuncuoğlu, insanlara faydalı olsun diye eserlerini Türkçe kaleme aldı.
Cerrâhiyye-i İlhâniyye adlı eserini yazdığında İstanbul'a giderek kitabını Fatih Sultan Mehmed'e sundu. 1468 yılından sonra vefat ettiği düşünülür.
Akrâbâzîn Tercümesi adlı eserinde ilaçların hazırlanma usulleriyle başladı. Kitap daha sonra müfred ve mürekkeb ayırımıyla ve macun, eyâriç, cevâriş, ıtrıfil, kurs, süfûf, laûk, şurup, perverde, gargara, yağ ve merhem sıralamasıyla ilâçların formüllerini verir.
Cerrâhiyye-i İlhâniyye adlı eseri tıp tarihinde ilk defa cerrahî müdahaleleri gösteren minyatür tekniğinde yapılmış çeşitli resimler içerir. Kitapta kaburga kemiği, diz kemiği, sırt, omuz gibi tüm ortopedik kırık çıkık tedavileri, kadın hastalıkları, cerrahi yöntemlerde hangi aletlerin kullanılacağı resimler ile gösterilir.
Mücerrebnâme adlı eserinde insanlar ve müellifin kendi üzerinde denemiş olduğu ilâçların hazırlanışı ve kullanılışı anlatılır. İlaçlar, çok kullanılandan az kullanılana doğru sıralandı. Türk tıp tarihinde bir hekimin kendi buluşu ilâç ve tedavi metotlarını anlattığı ilk monografi olması bakımından önemlidir.
Dünyanın en eski tedavilerinden biri vücuttaki kirli kanın hacamat, fasd ve sülük ile kan akıtılarak temizlenmesidir. Sabuncuoğlu Şerefeddin de bu yöntemleri hastalıklarda uyguladı.
Atar ve toplar damarlardan fazla miktarda kan alınması işlemi Arapçada fasd olarak adlandırılır. Hacamatta ise derinin vakumlanmasıyla kanın deri yüzeyine çekilmesi ve bazen atılan çiziklerle bu kanın akıtılmasıdır. Sülükle tedavi de ise sülüklerin insan vücuduna tutturularak kan emmesini sağlanır.
Başın arkasında iki kulak arasında bulunan fasd damarlarını Sabuncuoğlu Şerefeddin, bunları "ırkeyn-i hissiseyn" olarak adlandırdı. Osmanlı tabibine göre, bu damarlardan fasd yapılması nezleye, yarım baş ağrısına, kelliğe ve çıbanlara fayda eder. Fasd işleminin uygulaması için hastanın başı tıraş edilmesi gerekir. Sabuncuoğlu, 14 yaşından küçük çocuklarda ve 60 yaşından büyük kişilerde koruyucu amaçlı kan alınmasını önermez.
Osmanlı hekimi Sabuncuoğlu damarın şişmesi halinde hızlıca bir parça süngerin sıcak tuzlu suya batırılarak kan alınan yerin üzerine bağlanıp bir saat bekletilmesi gerektiğini söyler. Bu işlem sonrasında şişlik iner.
Eğer kan alınan bölgede karalık veya yeşillik oluşursa, yarpuz suyu içinde sabır ya da mürr ezilerek bu bölgeye sürülür.
Sabuncuoğlu Şerefeddin, gövde damarı olarak bilinen baselik damarının şişmesinin sıklıkla görüldüğünü söyler. Bu damar şişme halinde, baş parmağın şişen yerin üzerine konularak ovulması gerektiğini, bunun neticesinde bu şişliğin hızlıca ineceğini aktarır.
Sabuncuoğlu'na göre kan almada en güvenilir usul, damarın tersten kesilmesidir. Çünkü neşterin tersten vurulması durumunda damarlar şişmez, neşterin ucu derine batıp sinirlere zarar veremez. Aynı zamanda Sabuncuoğlu Şerefeddin, her kişiden alınacak kan miktarının o kişinin kuvvetine göre belirlenmesi gerektiğini söyler.
