Osmanlı'nın en önemli ekonomik faaliyetlerinden sarraflık
Osmanlı döneminde gayrimüslim tebaanın uğraştığı ticari faaliyetlerden biri sarraflıktı. Osmanlı ekonomik yapısında önemli roller üstlenen sarraflar, para finansı konusunda uzman kişilerdi. Peki, sarraflığın tarihi kökenleri nedir? Hz. Ömer, Yahudilerin sarraflık yapmasını neden yasakladı? Sarraflar, Osmanlı'nın iktisadi hayatını nasıl etkiledi?
🔶Sarraflar, altın ve gümüşün saflık derecesinin hangi karşılığa tekabül ettiğini iyi bilen kimselerdi. Sarraflar, altın ve gümüşü hassas terazilerde tartar ve bunun karşılığında belli bir ücret alırlardı. Peki, sarraflık ilk olarak ne zaman ortaya çıktı, eski medeniyetlerden itibaren tarihteki serüveni nasıldı?
🔶Paranın icadından önce insanların ihtiyaçlarını nasıl temin ettiğine dair birçoğumuzun az çok fikri vardır. Malum olduğu üzere eski medeniyetlerde paranın yerine altın ve gümüş kullanılırdı.
🔶Hammurabi kanunlarında da geçtiği üzere eski medeniyetlerden beri altın ve gümüş satışında arpa tanesi ölçü olarak kabul edilmişti. Hammurabi kanunlarında yapılan bir alışverişte kaç arpa tanesi gümüş ödeneceği belirtilmişti.
🔶Efendimiz zamanında sarraflık toplumda oldukça yaygındı. Resûl-i Ekrem, satın aldığı elbise karşılığında ödediği dirhemlerin bir kantarcı tarafından tartılmasını istemekteydi. (x)(Müsned, IV, 352; Ebû Dâvûd, "Büyûʿ", 7)
🔶Efendimiz döneminde çarşılarda dirhemleri tartan ve bunun karşılığında da ücret alan kimseler bulunmaktaydı. (x)( Abdülhay el-Kettânî, et-Terâtîbü'l-idâriyye)
🔶Efendimiz Medine'ye geldiğinde sarraflık işleriyle genel olarak Yahudiler ilgilenmekteydi. Fakat çok dikkat ve titizlik gerektiren bu işe Yahudiler birtakım hileler karıştırıyorlardı.
🔶Bu durumun önünü kesmek ve Yahudilerin faizle iş görmelerini engellemek için Hz. Ömer, halifeliğinde valilere mektup göndererek Hıristiyan ve Yahudilerin kasaplık ve sarraflık yapmalarını yasakladı.
(x)Müslümanların ilk ticaret merkezi: Suku'l İslam
🔶Osmanlı döneminde sarraflar ekonomik alanda kritik roller üstlenmekteydi. Osmanlı tarihinde sarraflar 15. yüzyıldan itibaren görülmeye başlandı.
🔶Osmanlı'da ticaretin gelişmesiyle yerli ve yabancı paraların kullanılması ve bunlar arasındaki fiyat farkını da doğurdu. Bunun sonucunda para alıp satma ve aradaki farktan yararlanmayı meslek haline getiren bir esnaf sınıfı doğdu: Sarraflar.
🔶Osmanlı'da Rum, Yahudi ve Ermeni toplulukları sarraflık işiyle meşgul oluyordu.
🔶Genelde ticaretin canlı olduğu İstanbul'da faaliyet gösteren sarrafların mahiyeti zamanla değişiklik gösterdi.
🔶İlk zamanlarda para ve değerli maden alım satımı ile uğraşan sarraflar, ilerleyen dönemlerde ekonomik sistemin en önemli unsurlarının başında yer aldı.
🔶Peygamber Efendimiz zamanında olduğu gibi Osmanlı'da da sarraflık gayrimüslimlerin elindeydi. Kahire'de Müslüman sarraflara rastlamak da mümkündü.
🔶Osmanlı'da sarraflar farklı paraların alım satımlarının yanında nakit paraların muhafazasını, gayri menkul alım satımını, çeşitli kurum, kuruluş ve şahısların paralarının işletmesini yapıyorlardı.
🔶Ayrıca savaş zamanlarında hazineyi de finanse ediyorlardı.
🔶Sarraflar madenlerde, darphanelerde, gümrüklerde ve üst düzey devlet adamlarının hizmetinde çalışıyorlardı.
🔶Hazinenin gelir kaynaklarından biri olan ve devletin nakit ihtiyacını karşılayan mukataaların emaneten işletilmesi Osmanlı'da sarrafların en önemli vazifelerindendi.
🔶Mukataa, devlerin finansman aracı olan kurumuydu. Osmanlı'da her bir mukataa için bir sarraf tayin edilmesi zorunluydu.
🔶Sarraflar ayrıca Osmanlı'da kimi zaman padişahların giyim kuşamını sağlar ve yerel kıyafetler tedarik ederlerdi.
🔶Sarrafların en etkili olduğu alan iltizam sistemiydi. Peki, nedir bu *iltizam sistemi?
*Osmanlı devlet gelirlerinin yani vergilerin bir bölümünün belli bir bedel karşılığında devlet tarafından kişilere devredilerek toplanması yöntemidir.
🔶Vergi toplamayı üstlenen kişiye "mültezim" denirdi. İltizam sisteminde mültezimlerin vergi tahsilini sağlamak için kefil bulmaları gerekirdi. İşte sarraflar tam da bu noktada devreye girerdi. Sarraflar mültezimlere hem kefil olur, hem de mültezimlerin nakit ödeme ihtiyaçlarını karşılardı.
🔶İltizam sistemi vergilerin bir tür özelleştirilmesiydi. Sarraflar iltizam sisteminin en önemli unsurlarındandı. İltizam sistemini finanse ettikleri için de askeri zümreden sayılırlardı.
