Ömer Hayyam'ın bilime yön veren eserleri

📌Tıp, fizik, astronomi, cebir, geometri ve matematik alanında önemli eserlere imza atan Ömer Hayyam'ın, zamanın tüm bilgilerini bildiği söylenir.

📌Zaman zaman Semerkant, Buhara, Belh ve İsfahan gibi bilim ve sanat merkezlerinde dolaşmayı tercih eden Hayyam, felsefe, edebiyat, matematik ve astronomi alanında birçok esere imza attı. Bu eserlere daha yakından bakalım👇

Melikşah'a ithaf edilen, astronomi ve takvime ilişkin "Ziyc-i Melikşahi"

📌 Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah, tarafından İsfahan'a davet edilen Ömer Hayyam, bir rasathane kurup o yıllarda kullanılan Yezdicerd takvimini düzeltmekle görevlendirildi. Yapılan çalışmalar sonucunda, Yezdicerd takvimini düzeltmek yerine, yeni bir takvim hazırlamanın daha doğru olacağına karar verdi. Çalışmalar sonucunda Celali takvimi ortaya çıktı.

📌 Zîyc-i Melikşâhî adlı bir zîc hazırladı ve kurulan rasathanede Melikşah'ın ölümüne kadar faaliyetini sürdürdü.

📌 Eser, kurulan bu rasathanede yapılan gözlem sonuçlarını içerir.

Cebir ve denklemlere dair "Risaletün fi Berahin İl Cebr ve Mukabele"

📌Ömer Hayyam'ın, en büyük eseri olan Cebir Risalesi, denklemlerin sınıflandırılmasına ve her grubun çözüm yöntemlerine ilişkindir.

📌 Matematik bilgisi ve yeteneği zamanın çok ötesinde olan Ömer Hayyam, denklemlerle ilgili başarılı çalışmalar yaptı. Bunun yanı sıra, binom açılımını ve bu açılımdaki katsayıları da bulan ilk kişiydi.

📌 Üçüncü derece denklemlerinin çözümünde, iki koniğin arakesitlerinden yararlanmaya dayalı yöntemi tanıtır. Eser, şu bölümlerden oluşmaktadır: Giriş, doğrusal denklemler ile ikinci derece denklemler, üçüncü derece denklemler, kesirli denklemler, Ebu'l-Cûd'un çalışmalarının eleştirisi.

📌 Ömer Hayyam, kitabının birinci bölümünde cebiri "sayısal ve geometrik bilinmeyenlerin belirlenmesini amaçlayan bilim" olarak tanımlar. Bu tanım onun cebire yaklaşımını gösterir. Onun temel amacı cebirsel denklemlere geometrik çözümler önermekti. Kitabının genelinde de bu yöntemi tüm denklemlere uygulamaya çalışmıştır. Bu bağlamda Hayyam, Fransız matematikçi Descartes'tan ortalama altı asır önce, analitik geometrinin Harezmî'den sonraki ikinci önderidir.

📌 Bu yapıtta kökleri eski Yunan matematiğinde bulunmakla beraber büyük ölçüde İslam matematikçileri tarafından geliştirilen konik kesitler yönteminin daha önce başarılmış uygulamalarının yanı sıra, kök sayısının birden fazla olabileceği ilk kez açıklandı. İki kökü olan kimi denklemlere yer verilmiş ve denklemler kök sayılarına göre sınıflandırıldı.

📌 Üçüncü dereceden, 13 farklı denklem bulan Ömer Hayyam, denklem çözümlerinde bilinmeyen sayılara "şey" der. Hayyam, sonraları bunun yerine bilinmeyen anlamına gelen X sembolü kullanılmasını kazandırdı.

📌 Ömer Hayyam'ın "Cebir" kitabı Doğu'da matematik dünyasında uzun yıllar etkili oldu. Batılı matematikçiler bu eserle ancak 1851 yılında F. Woepcke'nin çevirisiyle tanıştılar. Hayyam birinci, ikinci ve üçüncü derece denklemleri sınıflandıran ilk kişiydi.

Takvim ve yılbaşı tespitine dair "Nevruzname"

📌 Nevruzname isimli bu eser, Ömer Hayyam'ın kendi yönteminde hazırlanan takvimler üzerinedir. Farsça yazılan eserde dünyanın güneşin etrafındaki dönüşünün 365 gün 6 saatte tamamlandığı; yılın tamamlandığı bu günü, yaklaşık 2500 yıl önce Kral Cemşid'in tespit ettiği ve ona Novruz adını vererek kutlamalar yaptığı belirtir.

📌Eserde Celali takviminden de bahsedilir. Günümüzde kullanılan takvimlerden daha hassas sonuçlar verir.

📌Güneş yılına göre düzenlenen bu takvim, 5000 yılda bir gün hata verirken, bugün kullandığımız gregoryen takvimi olarak da bilinen miladi takvim 3330 yılda bir gün hata verir. Hayyam, Dünya'nın kendi ekseni etrafında döndüğünü düşünürdü.

Altın ve gümüşten yapılmış bir cisimde altın ve gümüş miktarının bilinmesine dair kaleme alınan "Risaletün fil İhtiyal li Marifet"

📌Mizânu'l-Hikmeti adıyla da anılan eser, Arapça olarak kaleme alındı. Ömer Hayyam burada Arşimed ilkesi olarak bilinen, 'katı bir cismin kendisinden daha düşük yoğunlukta bir sıvıya daldırıldığında, katı cismin ağırlığının, yerini aldığı sıvının ağırlığı kadar azalacağını belirten' kuralı açıklar. Bu yapıt, Müslüman alimlerin fizik alanında ileri seviyede olduğunu gösterir.