Arama
Müslüman alimlerin bilim tarihine yön veren uzay çalışmaları
İslam'da bilim, 8.yüzyıldan itibaren ivme kazandı ve yapılan araştırmalar dünya tarihine yön verdi. Bu dönemde Müslüman bilim insanlarının kaleme aldığı eserler, kaynak niteliğinde görülüp, ders kitabı olarak okutuldu. Öyle ki Batı'nın kendi çalışmaları olarak sahiplendiği birçok yenilik, aslında asırlar önce İslam uygarlığında ortaya konulmuştu. Gelin, tarihin seyrini değiştiren ve ilklere imza atan Müslüman bilim insanlarının uzay çalışmalarına daha yakından bakalım.
GÜNEŞ'İN KENDİNE ÖZGÜ HAREKETİNİ KEŞFEDEN ALİM
El Fergani, Güneş'in kendine özgü hareketi olduğunu ilk kez keşfeden, Türk ve Müslüman astronomdur.
➡ İslam dünyasının en önemli astronomu olan el Fergani, 9. yüzyılda Türkistan'ın Fergana bölgesinde doğdu. İlk tahsilini de burada yapan Müslüman bilim adamı, astronomi eğitimini babasından aldı. Daha sonra devrin ilim merkezi olan Bağdat'a gitti.
➡ Batılılar Fergani'yi "Alfraganus" adı ile tanıdı.
➡ Dönemin önde gelen astronom ve matematikçileri arasında yer alan Fergani, Abbasi Devleti'nin hükümdarları olan Halife Me'mûn, Mu'tasım-Billâh, Vâsik-Billâh ve Mütevekkil-Alellah'ın hizmetinde mühendis olarak çalıştı.
📌 Dünyanın en uzun nehri olan Nil, her yıl taşarak bölge halkına sıkıntılı günler yaşatıyor, ekonomiye zarar veriyordu. Taşkınları önceden öğrenebilmek amacıyla Abbasi halifesi El-Mütevekkil, 861 yılında Nil kıyısında yapılan ölçüm işlemlerine nezaret etmesi için Fergani'yi Mısır'a gönderdi.
GÜNÜMÜZDE KULLANILAN ALETLERİ İCAT ETTİ
📌 Halkın nehrin seviyesini görebilmesi için "Nil ölçeği" yaptı. "Mikyâs-ül-Cedîd" (Yeni Ölçek) veya "el-Mikyasu'l-Kebir" (Büyük Ölçek) adıyla da bilinen bu alet, günümüzde halen kullanılıyor.
*Mikyâs-ül-Cedîd nedir?
🔸 Suyun sakin vaziyette tutulup seviyesinin hassas biçimde ölçülebilmesi için nehrin özel olarak hazırlanmış ıskalalı bir havuzla irtibatlandırılması esasına dayanır. Ortasında beyaz mermerden sekizgen bir sütun bulunan, etrafı duvarlarla çevrili kare şeklinde bir havuzdan ibarettir. (TDV İslam Ansiklopedisi, Mahmut Kaya)
GÜNEŞ'İN KENDİNE ÖZGÜ HAREKETİNİ KEŞFEDEN ALİM
➡ Fergani, Caferî Kanalı'nın açılmasını da yönetti. Halife Mütevekkil-Alellah, Dicle'ye yakın bir yerde yeni şehir kurdurdu. Buranın ortasından Dicle Nehri'nin sularının geçmesi için kanal açtırdı. Kanalın yapımında Beni Musa görevlendirilse de alimler, görevin Fergani'ye verilmesini istedi.
➡ Fergani, kanalı açma görevini üstlense de Dicle tarafındaki bağlantının yüksekte kalmasından dolayı, bölgeye istenilen miktarda su akışı sağlanamadı. Bunun sebebi ise kazı yapılan yerin o dönemde, parçalanması mümkün olmayan sert kayalıklarla kaplı olması ve kanalın nehirden yüksekte kalmasıydı.
Cumhurbaşkanı #RecepTayyipErdoğan, Milli Uzay Programı'nda #astronomi, matematik ve tıp gibi temel bilimlerde öncülük eden medeniyetimize dikkat çekti. Peki, #Müslüman alimlerin uzay çalışmaları nelerdi? https://t.co/Xe4bQhiRG8
— Fikriyat (@fikriyatcom) February 10, 2021
FERGANİ'NİN BİLİM TARİHİNE KATKILARI
➡ Fergani, birçok yeniliğe de imza attı. Bunlardan en önemlisi tarihte ilk defa Güneş'in kendine göre hareketli olduğunu keşfetmesiydi.
➡ Antik Çağ'daki astronom Batlamyus, Güneş'in yeryüzüne en uzak noktasının (apoje) sadece günlük harekete katıldığını söylerdi. Fergani ise bu noktanın sabit yıldızlarla beraber hareket ettiğini belirtir. Bu hareketin dünyanın kutuplar çevresinde ağır ağır dönerek uzayda dairesel şekil oluşturduğunu ifade eder.
Dünya'nın eksen eğikliğinin 23 derece 27 dakika olduğunu ilk kez ortaya atan bilim insanıydı.
➡ Fergani, Güneş tutulmasını önceden tespit eden bir yöntem buldu. Bu metot ile 842 senesinde bir tutulma olacağını önceden keşfetti.
➡ Müslüman alim, gezegenlerin ruhani varlıklar olmadığını, katı cisim olduğunu belirtti.
➡ Gezegenleri şu şekilde sıraladı: Ay, Merkür, Venüs, Güneş, Mars, Jüpiter ve Satürn.
➡ Fergani'nin gezegenler ile ilgili ölçümleri kendinden sonra gelen alimleri etkiledi. Bunun neticesinde diğer bilim insanları da onun gibi sabit yıldızların hareketini izledi.
➡ Astronominin Unsurları adlı yapıtı, İslam ve Batı astronomisinin gelişimine büyük katkı sağladı. Gezegenlerin görünen çapları, sabit yıldızların uzaklıkları ve hacimlerine verdiği değerler çok küçük farklarla kabul edildi. Eser, 12. ile 15. yüzyıl arasında defalarca Latinceye çevrildi, Batı'da astronominin gelişmesini sağladı.
Batlamyus kimdir?
Klaudyos Batlamyus, İskenderiyeli Yunan matematikçi, coğrafyacı ve astronomdur. Geç İskenderiye Dönemi'nde yaşamış ünlü bilim adamlarındandır.