Esnafın bereketini artıran yer: Dua kubbesi
Eskiden İstanbul'da Kapalı Çarşı ve Mısır Çarşısı'nda esnafın her sabah dükkanlarını açmadan önce dua meydanı adı verilen yerlerde toplanarak dua ettiğini biliyor muydunuz? Sizler için dua kubbesi nedir, nerelerde dua kubbesi bulunuyordu, kısaca araştırdık.
Lüleburgaz çarşısı, 1810.
Osmanlı çarşı esnafı her sabah dükkânlarını açmadan önce dua kubbesi altında toplanıp dua ederlerdi. Sabah namazında camide buluşan esnaf, namazdan sonra çarşının dua kubbesi adı verilen bölümünde toplanırdı. Burada kendi aralarından seçilmiş olan ilmine güvenilir bir kişinin (duacı) önderliğinde doğruluk yemini ile helâl ve bereketli kazançlar elde etmek için dua eden esnaf daha sonra dükkânlarını açardı.
Eskiden Kapalı Çarşı'da her sabah, Kuyumcular Kapısı'nın arkasından Bedesten esnafını bir araya toplayan bir, "Buyurun duaya!" nidası gürlerdi. Sultanın ve askerin selametine dua, gelmiş geçmiş esnafın ruhlarına rahmet niyaz edilirdi. Kubbenin altında birleşen onlarca 'âmin' sadası, hep birlikte havalanan kuşların kanat sesleri gibi çarşının içine yayılır, bereket dağıtırdı. Böylece sabah vakti hem musafahasını yapıp birbirini görmüş olan ve uhuvvetini canlı tutan esnaf dinî vecibelerini yerine getirmiş olurlardı.
Selimiye Arastası'nın dua kubbesi, Edirne
16. yüzyılda ortaya çıkan ve arastaların merkezi durumunda olan dua kubbelerinin erken örnekleri hakkında kesin bir bilgi bulunmaz. Fakat fütüvvet geleneğinin devam ettiği ve Ahîlik teşkilâtının ticaret hayatına hâkim olduğu daha eski devirlerde de bazı arasta, bedesten, çarşı gibi ticarî merkezlerde esnafın sabah dükkânını açmadan önce bir yerde toplanıp dua ettiği bilinir.
Sabah namazında camide buluşan esnaf, namazdan sonra çarşının dua meydanı veya dua kubbesi adı verilen bölümünde toplanırdı. Burada kendi aralarından seçilmiş olan ilmine güvenilir bir kişinin (duacı) önderliğinde doğruluk yemini ile helâl ve bereketli kazançlar elde etmek için dua eden esnaf daha sonra dükkânlarını açardı. Artuklu devrine kadar tarihlendirilmesi mümkün olan Mardin'de Revaklı Çarşı'da, güney revak sırasının batısında yer alan ve önündeki çapraz tonozu ile birlikte bütün çarşının yüksekliğini aşan bölümün özel bir dua yeri olduğu düşünülebilir. Yine Kütahya'da Büyük Bedesten'in güneydoğu girişinin önünde yer alan kubbeli mekânın da dua kubbelerinin erken bir örneği olduğu kabul edilebilir.
Kesin çizgileriyle dua kubbeleri, ilk defa 16. yüzyılda yapılmış olan bazı külliyelerdeki arastalarda görülmektedir. Bunlar Mimar Sinan'ın Kırklareli/Lüleburgaz, Hatay/Payas (Yakacık) ve Edirne/Havsa'da Sadrazam Sokullu Mehmed Paşa adına yapmış olduğu üç menzil külliyesiyle III. Murad zamanında Mimar Dâvud Ağa'ya yaptırılan Selimiye Arastası'nda (Edirne) bulunmaktadır.
İstanbul-Edirne yolu üzerinde yer alan Lüleburgaz Sokullu Mehmed Paşa Külliyesi'ndeki (977/1569-70) dua kubbesi, cami ile kervansarayı ayıran arasta sokağında ve bu iki binanın kesiştiği eksende bulunmaktadır. Dört ayak üzerine oturtulmuş geniş sivri kemerlerle taşınan ve pandantiflerle geçişi sağlanan basık sekizgen kasnaklı bu dua kubbesi, üzerinin açık olduğu anlaşılan sokakta bir zafer takı gibi yükselmektedir.
