Peygamberimiz nasıl hutbe okurdu? Kılıçla hutbe geleneği nasıl başladı?
İslam kaideleri çerçevesinde, İstanbul'un fethinden sonra Ayasofya Camisi'nde 481 yıl hiç kesintiye uğramadan kılıçla hutbe okundu. Hutbe, Müslümanların yüreklerini İslam inancıyla doldurmak, onları eğitmek, iyilik ve güzelliğe yöneltip kötülüklerden vazgeçirmek için çok önemli bir vasıtadır. Hutbenin kuralları, Peygamber Efendimizin (sav) uygulamaları çerçevesinde oluştu. Peki, Peygamberimiz nasıl hutbe okurdu? Kılıçla hutbe geleneği nasıl başladı?
Hutbe, "bir topluluk karşısında yapılan etkileyici konuşma" anlamına gelir. Temel amacı, bir topluluğa nasihat amaçlı hitap etmektir. Hutbe ile Peygamberimizin devrinden itibaren Müslümanlar, dini ve toplumu ilgilendiren olaylar hakkında haberdar edilir ve onlara nasihatlerde bulunulurdu.
Hutbe, Allah'a hamd etmeyi ve O'nu layık olduğu şekilde övmeyi, Müslümanlara vaaz ve nasihat vermeyi ifade eder. Müslümanların yüreklerini İslam inancıyla doldurmak, onları eğitmek, iyilik ve güzelliğe yöneltip kötülüklerden vazgeçirmek için çok önemli bir vasıtadır.
Konuşmayı yapan kimseye hatip denir. Hutbe, Allah kelamının yaygınlaşmasında, İslam geleneğinin geniş kitlelere ulaşmasında etkili vasıtalardan biriydi. Peygamber Efendimiz (sav), birçok hadisinde Cuma günü ve namazının öneminden bahsetti. Bu hadislerde Hz. Peygamber, üzerine güneş doğan en hayırlı günün Cuma olduğunu buyurdu. O güne has bir ibadet olan Cuma namazının farzlarından biri de hutbedir.
Bazı âlimlere göre Cuma suresinin "Ey iman edenler! Cuma günü namaza çağırıldığı (ezan okunduğu) zaman, hemen Allah'ı anmaya koşun ve alışverişi bırakın. Eğer bilmiş olsanız, elbette bu, sizin için daha hayırlıdır." ayet-i kerimesinde geçen "Allah'ı zikir" ifadesi ile hutbe kastedilir. Bu durumda ise "hutbeyi dinlemeye koşun" anlamı ortaya çıkar.
Allah Resûlü (sav)'nün bildirdiğine göre, Cuma namazına gelenlerin sevaplarını yazmakla görevli melekler, imam hutbeye çıkınca sevap yazmayı bırakarak zikri (hutbeyi) dinlemeye başlarlar.(Buhârî, Cum'a, 31; Müslim, Cum'a, 24)
Bu hadis, hutbenin Cuma namazı içerisindeki anlam ve önemini açıkça ortaya koyar.
Cuma ve bayram namazlarının bir bölümü olan hutbenin birtakım temel prensipleri bulunurdu. Bu kurallar, Peygamber Efendimizin (sav) uygulamaları çerçevesinde oluştu. Hutbenin topluluk karşısında yüksek bir yerde ve irticalen irad edilmesi, kısa ve öz olması, nasihat içermesi, hatibin sesini alçaltıp yükseltmesi, jest ve mimiklerini kullanması, uygun bir kıyafet giymesi ve elinde yay, değnek veya kılıç bulunması bunun neticesidir.
Peygamber Efendimizin (sav) Cuma ve bayram günleri için saklayıp giydiği özel elbiseler bulunurdu. Cabir b. Abdullah'ın anlattığına göre: "Rasûlullah Cuma ve bayramlarda kırmızı cübbesini giyerlerdi."
Hutbenin konusunda göre sesini alçaltıp yükseltirdi. Gerektiğinde sesini daha iyi duyurabilmek için ayağa kalkar, bir bineğin, kayanın, kütüğün veya minberin üzerinde insanlara hitap ederdi.
