Dünya tarihinin en eski nüshalarından Kadı Beyzavi Tefsiri
İslam dünyasının yetiştirdiği en kıymetli alimlerden biri olan ve birçok alanda eser veren Kadı Beyzavi, ilme büyük katkılar sağladı. Tefsir alanında yazmış olduğu Envarü't-Tenzil ve Esrarü't-Te'vil isimli eser, onun bu alana hakimiyetini gösteren en önemli çalışmalardan biriydi. Sonradan kaleme alınan eserlere kaynaklık eden Envarü't-Tenzil'in geçtiğimiz günlerde 750 yıl önce yazılan nüshası ortaya çıktı. Eser aynı zamanda dünya üzerindeki en eski nüshalardan biri olma özelliğini taşıyordu. Peki, keşfedilen bu nüsha ilim dünyasına nasıl bir katkıda bulundu?
Beyzavi kimdir?
📌Şiraz yakınlarındaki Beyza kasabasında dünyaya gelen Beyzavi'nin doğum tarihi kesin olarak bilinmiyor. Rivayetlere göre 100 yıl yaşadı.
📌Çocukluğunu ve hayatının büyük bir çoğunluğunu Şiraz'da geçirdi. Bu dönemlerde Moğol istilası her yanı sarmış bir vaziyetteydi. İstiladan kaçan çevre ülkelerdeki alimler de Şiraz'ı kendilerine sığınak edinmişlerdi. Bu durum Şiraz'ın önemli bir kültür merkezi olmasına sebebiyet verdi.
📌Beyzavi, bir ilim merkezi haline gelen Şiraz'da yaşadığı için herhangi bir seyahate gerek duymadı, kendi memleketlerindeki alimlerden eğitimini gördü. Babasının kadı olması da ilmi yolculuğunda kendisine büyük bir fayda sağladı. İcazetini babasından aldı.
Hicri birinci asırda tefsir faaliyetleri
📌Babası uzun yıllar "kadılar kadısı" anlamına gelen kadılkudatlığı görevinde bulundu. Vefatından sonra ise yerine oğlu Beyzavi tayin edildi. Bu dönemde Beyzavi, Kemaleddin el-Meragi, Abdurrahman b. Ahmed el-İsfahani, Çârberdi ve Zeynüddin el-Henki gibi birçok meşhur ismin hocası oldu.
Görevini hakkıyla ve müsamahasız yerine getiren Beyzavi, makamından azledilmek zorunda kaldı. Bu durum kendisine ağır gelmişti, nitekim ömrü boyunca insanlar arasında İslami ölçülerde bir adalet tayin etmek istemişti. Fakat en nihayetinde görevinden azledilmesi alim için büyük bir acıydı.
📌İran'ın başkenti Tebriz'e yolculuğa çıkan Beyzavi, vezirin de olduğu bir mecliste ilmini göstermesi fırsatı yakaladı. Ardından vezirden yeniden Şiraz kadılığına tayin edilmesi hususunda bir ricada bulundu.
📌Bir müddet Şiraz'da göreve devam ettikten sonra Tebriz'e yerleşmiş ve ömrünün geri kalanını burada riyazet ve ibadetle geçirmişti.
📌Peygamberimizin vefatından sonra Kur'an-ı Kerim'i anlama noktasında hadisler önemli bir kaynak oluşturdu. Bu sebeple ilk dönemlerden itibaren hadis ilmiyle pek çok alim ortaya çıktı. Peygamberimizin emanetine sahip çıkmak için bu alanda birçok çalışma yapıldı.
📌Hadis alanında yapılan çalışmalara dönemin müfessirleri de kayıtsız kalamadı. Böylece hadislerden ve ayetlerden Ku'an-ı Kerim'i tefsir etme denilen bir metot ortaya çıktı.
Sadece rivayetle yetinmeyen dil kurallarını ve akli unsurları da dikkate alan tefsircilerin yanında, bu metotların her ikisini sentez ederek kullanan alimler de vardı. İşte bu alimlerden biri Beyzavi'ydi. Beyzavi Envarü't-Tenzil isimli eserinde pek çok hadise de başvurarak yorumlamaya gitmişti.
📌İslami ilimlerin hemen hepsine dair birçok eser telif ederek "allâme" unvanını kazanan Beyzavi'nin güçlü bir ilmî şahsiyeti vardı. Hayatından bahseden müellifler, onun geniş bir kültüre sahip olduğu hususunda ortak görüşteydi.
📌Beyzavi, daha çok tefsir, kelâm, fıkıh ve usûl-i fıkıh sahasında meşhurdu.
