Arama
Ayet ve hadislerle İslam’da nefis muhasebesinin önemi
Nefis, insanın istek ve arzularının tamamını kapsayan bir kavram ve en büyük sınavlarından birisidir. Nefis muhasebesi ise kişinin kendisiyle yüzleşmesi ve kendisini kontrol etmesidir. Kur'an-ı Kerim'de nefis muhasebesine tabi olan toplumlar, insanlar için çıkarılan hayırlı ümmet olarak ifade edilmiş ve onların iyiliği emredip, kötülükten sakındırmaya çalıştıkları vurgulanmıştır. Nefis muhasebesi yapmak, akıl ve iradenin bir gereğidir. Peki, İslam'da nefis muhasebesinin önemi nedir?
🔸 Nefis muhasebesi ise; kişinin kendisiyle yüzleşmesi, kendini kontrol etmesidir. Nefis muhasebesi yapmak, diğer yaratılanlardan farklı olarak, insana verilmiş olan akıl ve iradenin bir gereğidir.
🔸 Nefis muhasebesinden söz eden ve nefsi kınayan ilk sûfî Ahmed b. Âsım el-Antâkî'dir. Tasavvuf anlayışını nefsi sorgulama esasına dayandırdığı için "Muhâsibî" diye tanınır.
🔸 Hakîm et-Tirmizî'nin Kitâbü'r-Riyâże ve âdâbü'n-nefs, Ṭabâʾiʿu'n-nüfûs, el-Mesâʾilü'l-Meknûne, Menâzilü'l-ʿibâd, el-Menhiyyât gibi eserleri nefisle ilgili geniş açıklamalar ve değerlendirmeler içerir.
🔸 İnsanoğlu yaratılış itibariyle nefsin arzularına düşkündür ve bu durumdan kurtulabilmek için kişisel gayretin yeterli olmayıp, Allah'ın (CC) yardımının gerekli olduğu, Kur'an-ı Kerim'de, Hz. Yusuf'un (AS) dilinden şöyle anlatılır:
"Yine de ben nefsimi temize çıkarmıyorum. Çünkü nefis, Rabbimin acıyıp koruması dışında, daima kötülüğü emreder; şüphesiz Rabbim çok bağışlayan, pek esirgeyendir."
Yûsuf, 12/53
🔸 Nefis muhasebesinin gayesi, hayırlı bir toplum meydana getirmektir.
🔸 Kur'an-ı Kerim'de nefis muhasebesi "insanlar için çıkarılan hayırlı ümmet" olarak ifade edilmiş ve onların iyiliği emredip, kötülükten sakındırmaya çalıştıkları ve Allah'a inandıkları vurgulanmıştır.
🔸 Mutasavvıflara göre nefis, insanın putudur; "Hevâsını (nefsânî arzularını) tanrı edinen kimseyi görmedin mi?" âyetinde (el-Câsiye 45/23) bu husus ifade edilmiştir.
🔸 Hakk'a ermek için nefis putunu kırmak gerekir. Nefsi hevâsından, aşağı arzularından menedenlerin cennete gideceğini haber veren âyette (en-Nâziât 79/40) buna işaret edilmiştir.
🔸 Nefsinin isteklerine boyun eğen, aklını kullanarak arzularını kontrol edemeyen kişi hüsrana uğrar. Yüce Rabbimiz, Kur'an-ı Kerim'de bu hususu bizlere şöyle hatırlatır:
"Nefse ve onu şekillendirip düzenleyene; ona kötü ve iyi olma kabiliyeti verene yemin olsun ki, nefsini arındıran elbette kurtuluşa ermiştir. Onu arzularıyla baş başa bırakan da ziyana uğramıştır."
Şems, 91/7-10