Üsküdar’da Bir Attar Dükkanı
İlk Türk atom mühendisi Ahmet Yüksel Özemre, bir ilim meclisi haline gelen Üsküdar'daki attar dükkanının tarihin tozlu sayfalarına karışmasını engellemek istedi ve 1991 yılında kapanan bu mekanı 1996 yılında kalemiyle ölümsüzlüğe taşıdı. Bu dükkan Özemre'ye göre, ihtiva ettiği envai çeşit baharatın, kokunun yanında güzide isimlere ev sahipliği yapması noktasında da dikkat çekiciydi. Hatıra şeklinde kaleme alınan Üsküdar'da Bir Attar Dükkanı kitabında, dönemin en önemli kültür sanat mekanlarından sayılan bu dükkan, nasıl anlatıldı, müdavimleri kimlerdi, Niyazi Sayın'ın hayatında nasıl bir rol oynadı? Tüm bu soruların cevabını bulmak adına siz Fikriyat okurları için Üsküdar'da Bir Attar Dükkanı'nı inceledik.
Malum olduğu üzere Osmanlı kültür ve medeniyetinin temeli sözlü kültüre dayanmaktaydı. Camide, konakta, kahvehane ya da bir attar dükkânında kurulan sohbet meclisi; Osmanlı'dan Cumhuriyet dönemine kadar dinleyenleri aydınlatmak için âdeta bir 'akademi' işlevi görmüştür.
Sâmiha Ayverdi Hanımefendi, konuyla alakalı olarak "Osmanlı medeniyeti şifahi bir medeniyetti. Bu şifahi kültür nesilden nesile gürül gürül akar ve cehaleti sürüp götürürdü." ifadesini kullanmıştır.
Üsküdar'daki attar dükkanı da akademi rolünü üstlenen mekanlardan biridir. Üsküdar Mahkemesi baş katibi merhum Ahmet Şakir Efendi'nin oğulları, Saim ve Bekir Efendi'nin işlettiği bu dükkan, hem bir ticarethane hem de devrini aydınlatanların sık sık sohbetleriyle ısıttıkları bir irfan meclisi olma vasfını taşımıştı.
"Saim Efendi'nin dükkanında baharat, katran ve balmumu kokularının hakim olduğu kendine mahsus güzel bir hava hüküm sürerdi."
Saim Efendi'nin attar dükkanı iki katlı kagir bir yapıydı. Dükkana girenler, sıralarını camekanlı bir tezgahın önünde beklerdi. Özemre tezgahı şu şekilde tarif eder:
"Camekanlı tezgahın içinde ise neler yoktu ki: kutulara sırayla dizilmiş çeşitli uzunluk ve kalınlıkta yasemin ağızlıklar ve zıvanaları, şimşir kaşıklar, çengelli iğnele, toplu iğneler, dikiş iğneleri, çuvaldızlar, çeşitli kalınlıkta yuvarlak çamaşır lastikleri vs."
Bu küçücük dükkanda sayılan eşyalardan ziyade elbette güzel kokular, gıdalarda kullanılan suni parfümler, sabunlar ve her çeşit yağ bulunuyordu.
Kubbealtı Lügatı'nda attar; güzel kokular, baharat, şifalı otlar ile iğne, iplik, kâğıt gibi ufak tefek ev eşyasının satıldığı yer olarak anlatılmaktadır. Üsküdar'ı ve Üsküdar'daki attar dükkânını tüm renkleriyle anlatan Ahmet Yüksel Özemre Hoca; Üsküdarlıların attar kelimesini aktar olarak telaffuz ettiğini ve bu dükkânı işleten Bekir Efendi ile Saim Efendi'nin de Üsküdar'da "Aktar Hocalar" diye anıldığını söylemiştir.
Üsküdar'da Hâkimiyet-i Millîye Caddesi üzerinde, yer alan bu dükkânın İstanbul'un dört bir yanından gelen müşterilerce kabul görmesinin sebebi, insani ilişkilere gösterilen özen olsa gerektir.
Dükkanda en mühim insan ilişkisi göstergelerinden biri, müşteri hakkı geçmemesi üzerine kurulu olan sistemdi. Özemre'nin aktardığına göre, dükkanın sahipleri, müşteri hakkının geçmemesi için, malın ambalajlandığı kağıdın aynısı terazinin ağırlık kafesine dara olarak konur ve daha garantili olsun diye ayrıca tartılan malın birkaç gram daha ağır çekmesine özen gösterilirdi.
