TC kimlik numaramız, adımız soyadımız, nereli olduğumuz, kan grubumuz, telefon numaramız... Bunların hepsi bizim kişisel verilerimiz. Ancak bununla sınırlı değil; nerede oturduğumuz, zevklerimiz, hangi yemeği sevdiğimiz, parmak izimiz, retinamız, sesimizin tonu, zaaflarımız, hastalıklarımız... Bunların çoğu sadece benim bilebileceğim bilgiler, başka kim bilebilir ki diyebilirsiniz. Ancak yanılıyorsunuz. Farkında olmadan sosyal ağlar ve uygulamaların erişmesine izin verdiğimiz bilgiler, kamera sistemleri, ev robotları, gülmek için yaptığımız eğlenceli testler, otonom araçlar, yol bulmak için kullandığımız haritalar hepsi bizim kişisel verilerimizi topluyor.
Gelecek tahmin bile edemeyeceğiniz donanımlarla gelmeye hazırlanıyor, hatta geldi bile. Mesela, sizin bilgilerinizle klonlanmış, tam anlamıyla size benzeyen bir robot bir cinayet işlese, kamera kayıtlarında görülen kişinin siz olmadığını nasıl ispatlayacaksınız?
Bu soruyu okurken "Çok fazla bilim kurgu filmi izlemişsin" diyerek gülebilirsiniz. Ancak birazdan sosyal hesaplarınızda vakit geçirmek için çözeceğiniz "Geçmiş hayatınızda kimdiniz?" gibi testler sizi bu filmin kahramanı yapmaya hazırlıyor olabilir, haberiniz bile yok. Özyeğin Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi ve Robot Hukuku dersleri veren Dr. Özlem Armağan Sabah'ın sorularını yanıtladı...
- Attığımız her adımda kişisel bilgilerimiz toplanıyor mu?
verdiğiniz bilgiler, herhangi bir siteyi okumak için "Kabul ediyorum" dediğiniz her şey ile kişisel bilgileriniz başka bir yere gidiyor. Çok geniş bir kavram. Siz farkında olmadan alınan kamera kayıtları var. MOBESE kayıtları mesela. Otonom araç hareket ederken yer bilgilerini alan bir kamera sistemi var. Bu sistem çalışırken etrafındaki her görüntüyü kayıt ediyor. Çöp atarken bile bu kayıtlara girmiş olabilirsiniz. Bu harita sistemi her ne kadar anonimleştirilse de, o çöp atan kişi hangi evin önünde, kaçta çöp atar gibi kişiyi çözümleyen bilgileri alıyor. Bir call center'dan arayıp sizi ses tanıma sitemine kaydedebiliyorlar mesela.
- Sosyal ağlar büyük bir tehlike mi?
- Facebook sizin son 63 beğeninizden kim olduğunuzu tahmin edebilir duruma gelmiş. Bunun için Facebook hesabınızın olması da şart değil. Takip ettiğiniz siteler, okuduğunuz makaleler, izlediğiniz videolardan tespit edip "Biz sizi annenizden daha iyi tanırız" diyorlar.
- Biz bu bilgilerin silindiğini sanıyoruz, silinmiyor mu?
- En büyük endişemiz bu işte. Bu verilerin toplanması belki hukuka uygun olabilir ama toplandıktan sonra kullanılması, saklanması sorun. Bu bilgilerin belli bir zaman sonra yok edilmesi gerekiyor. Bunlar yapılırken sürece uyulup uyulmadığı, kontrol edilip edilmediği Türkiye için net değil. Bu verilerin dijital olarak tekrar türetilebilmesi de mümkün olduğu için bunların engellenmesine çalışılıyor.
- Bu bilgileri koruyabilen ülkeler var mı?
- ABD bu konuda çok iyi deniliyordu ama 2006'da birçok şirketin hatta donanmada çalışan kişilerin bilgilerinin çalındığı ortaya çıktı. 100 bin kişiden bahsediyoruz. Geçen hafta bu olaya ilişkin bilgiler mahkeme kararı ile kesinleşti. "Şu ülke çok gelişmiş bilgileri koruyabiliyor" diyemiyoruz. Dijital alanda sınırlar yok. Ukrayna'da elektrik sistemine siber saldırı yapıldı. Ama "Hacker'lar iyi niyetliydi. Üç saatten fazla elektriği kesmediler. Çünkü hastanedeki jenatörler sadece üç saat dayanabiliyordu" şeklinde yaklaşıldı bu duruma. Hacker'ın insafsızına denk geldiğinizde can kaybı da yaşanabilir başka facialar da olabilir. Kişisel verilerden öte artık ülkesel boyutta bir güvenlik açığı bu. Devlet sırlarının da korunması gerekiyor.
- Akıllı cihazlar da bizi dinliyor mu?
- El kol hareketiyle kumanda edilebilen bir televizyon markası ev içini de gözlediğini, el kol hareketi dışındaki hareketlerinizi de kaydettiğini kabul etti. Müşteri memnuniyeti çerçevesinde daha iyi şeyler yapmak için bunu yapmaları gerektiğini söyledi. Evdeki akıllı robotların da ev içini dinlediği ve tanık olarak kullanılabileceğine dair görüşler var. Güney Kore'nin hedefi her eve bir robot. Çocuk, yaşlı, ev bakımı için kullanılan bu robotların aynı zamanda ses ve görüntü kayıt özelliği olduğu için bir cinayet ya da başka bir suç işlendiğinde kayıtların dinlenebileceği söyleniyor.
- Robotlar hata yaparsa suçlu kim olacak?
- Şu andaki hukuk sistemine göre üretici, kullanıcı ya da dizayn edenin sorumluluğu gibi değerlendiriliyor. Kişiliği tanınmadığı için sorumluluğu yok. Üretici, satıcı ya da kullanıcısı sorumlu oluyor. Otonom aracınızın yaptığı kaza haritadan kaynaklanıyorsa, o haritayı düzenleyenin sorumluluğu oluyor.
- Mayıs ayında ülkemizde Kişisel Verileri Koruma Kanunu yürürlüğe girdi.
- Sizi tanımlayabilecek tüm bilgileri rızanızla bile verseniz bir süre sonra vazgeçebilirsiniz. Mail, telefon listenizden çıkarın diyebilirsiniz. Firmalar buna uymak zorunda yoksa yaptırımla karşılaşacaksınız. Eğer kanundan önce onay verdiyseniz size bildirip hâlâ onay verip verilmediği sorulmak zorunda. Verilerinizin sınırlarını belirleyebilirsiniz.
SAVAŞLAR DİJİTAL ALANDA OLACAK
- Bundan sonraki savaşlar tüfekle tankla değil de dijital alanda yaşanacak teorisi doğru o zaman.
- Elon Musk'ın öyle bir teorisi var. Teknoloji devriminin olumlu katkısının yanında olumsuz tarafları da çok fazla. Kontrol edilemeyebilir. Kişisel verilerimi saklıyorum sanıyorsunuz ama akıllı telefonunuz sizin nerede olduğunuzu bildiriyor. Peki, milyonlarca kişiye ait bu kişisel veriler nerede saklanacak?
- Ülkeler ne tür önlemler alıyor?
- Güvenli yazılımlar üretmeye çalışıyorlar. Bulut denilen sistemle güvenli ülkelerde saklama gibi yöntemler var. Ancak güvenli ülke statüsü nasıl kazanılır bu tartışmaya açık. Güvenli ülkeye bilgiler giderken ne olacak? Orada saklanırken bilgilerin başına bir şey gelirse kim sorumlu olacak?
- Şu an güvenli ülkeler hangileri?
- Norveç ve Hindistan var. Teknolojik olarak ilerideler ve bu sistemi daha iyi koruyabileceklerini iddia ediyorlar. Bu işlem için ciddi paralar alıyorlar. IBM'in sadece bu bulut sisteminden yılda 360 milyar dolar kazandığı söyleniliyor.
- Kişisel bilgilerin bir robota verilme durumu var mı?
- Japonya'da Ishiguro adlı bir profesör kendisini klonlamayı başardı. El kol hareketlerinden mimiklerine kadar kendisiyle aynı. Ama klon robotunuz suç işlediğinde kim sorumlu olacak? Bu robotlara müdahale edilip cinayet işlenmesi sağlansa, kameralar görüntüdekinin klonunuz olduğunu nasıl anlayacak? Suç kime ait olacak? Bunların hepsi cevap bekleyen ve hukuksal olarak çözülmesi gereken sorular.
ÜLKELER TEKNOLOJİK BİRLİKLER KURMALI
Armağan, robotların hukuksal sınırlarının bir an önce belirlenmesi gerektiğine dikkat çekiyor: "Şu an kullanılan ve gelecekte sıkça göreceğimiz otel robotları var. Otellerdeki temizlikten yemek servisine kadar pek çok şeyi bu robotlar yapacak. Ancak hâlâ tanımlanamamış durumlar var. Mesela siz içerdeyken odaya girdiğinde üzerinizde bornoz olabilir ya da kredi kartınız masanın üzerinde olabilir. Bunları da kaydedecektir robot. Şu an bunların gizliliğinin nasıl sağlanacağı konuşuluyor.
Otonom araçların hareket etmesini ve diğer araçlarla bağlantı kurmasını sağlayan, gerektiğinde yakındaki araçlarla konuşabildiği bir sistemi var. Bunlar hep blackbox ile sağlanıyor. Buraya kaydolan kişisel bilgilerin nasıl silineceğine ve silinmesinin kimin kontrolünde olacağına dair sorular var. Savaş robotlarıyla ilgili de sorunlar var. Bir ülke teknolojide ilerlerken artık başka ülkelerde ilerliyor ve karşı hamleler üretebiliyor. Bu yarıştan çok bazı hacker grupların saldırılarına da dönüşebilir. Koreli hacker'lar ABD'nin sistemine girebilir, Kuzey Koreli hacker'lar Rusya'nın sistemine girebilir. Bunlar sistem dışı saldırılar. Ülkesel değil global sorunlar. Hiçbir ülke sistemini tek başına koruyabilecek durumda değil. Bu yüzden çeşitli teknolojik birlikler kurulabilir.
Sabah