Hemen her Türk vatandaşının çocukluk yıllarından itibaren ismini bildiği, ülkemizin en eski ve güçlü sivil toplum kuruluşlarından biridir Yeşilay. Resmi adıyla "Türkiye Yeşilay Cemiyeti". İşte bu güzide kuruluşumuz, içinden geçtiğimiz günlerde 100. kuruluş yıldönümünü idrak etti. Ülkemizde 100 yaşını görebilen sivil toplum kuruluşu sayısı bir elin parmaklarını geçmez. Bu vesileyle, bir dönem Genel Başkanlık görevini üstlendiğimiz Yeşilay'ımızı, okuyucularımıza biraz daha yakından tanıtmak istedim.
Yeşilay, Birinci Dünya Savaşı sırası ve sonrasında işgal güçlerinin toplumumuzda alkol ve uyuşturucu maddeleri yaygınlaştırmasını ve işgale karşı mücadele ruhunun zayıflamasını önlemek amacıyla dönemin Şeyhülislam'ı İbrahim Haydarizade'nin himayesinde, Dr. Mazhar Osman Uzman ve arkadaşları tarafından Sultan Vahdeddin'in izniyle 5 Mart 1920'de İstanbul'da "Hilal-i Ahdar" adıyla kurulmuştur. Yeşilay'ın kurulduğu 1 - 7 Mart tarihleri ülkemizde Yeşilay haftası olarak kutlanmaktadır. "Hilal-i Ahdar" ismi daha sonra "Yeşil Hilal" ve "Yeşilay" olarak değiştirilmiş, 1934 yılında Yeşilay'a "kamuya yararlı dernek statüsü" verilmiştir.
Kuruluşundan günümüze bağımlılık türleri arttıkça Yeşilay'ın da tüzüğünde çalışma alanları çeşitlenmiş, alkolden sonra sigara, uyuşturucu madde, kumar ve yakın tarihte teknoloji bağımlılığı Yeşilay'ın mücadele alanına dahil olmuştur.
Resmi web sitesinde yer alan şekliyle, misyonu şöyle tarif edilmiştir: Yeşilay, insan onurunu ve saygınlığını temel alan, toplumu ve gençliği ayrım gözetmeden zararlı alışkanlıklardan korumak için çalışan, milli ve ahlaki değerleri gözeterek ve bilimsel metotlar kullanarak tütün, alkol, uyuşturucu madde, teknoloji, kumar vb. bağımlılıklarla mücadele eden; önleyici ve rehabilite edici halk sağlığı ve savunuculuk çalışmaları yürüten bir sivil toplum kuruluşudur. İşte Yeşilay, bu görev tanımı çerçevesinde ve küresel bir vizyonla, 100 yıldır önce ülkemizde sonra da dünyada yılmadan bağımlılıkla savaşma misyonunu sürdürmektedir. Yeşilay'ın sahip olduğu ve gözettiği temel değerler ise şöyle sıralanabilir: İnsan Onuru İçin Bağımlılıklarla Mücadele, Ayrım Gözetmemek, Bağımsızlık, Hayır Kurumu Niteliği, Halk Sağlığı Kuruluşu Niteliği, Bilimsellik, Küresellik ve Toplumsallık.
Bugün itibariyle Yeşilay, yurtiçindeki 117 şubesi, 41 adet Yeşilay Danışmanlık Merkezi (YEDAM), yüzlerce profesyonel çalışanı ve 50 bini aşkın gönüllüsü ile eğitim, farkındalık, bilinçlendirme, savunuculuk, danışmanlık, önleyicilik, rehabilitasyon, bilimsel/akademik araştırma, basın-yayın gibi birçok alanda faaliyet göstererek bağımlılıkla mücadeleyi sürdürmektedir. Bu asırlık yürüyüşün son yıllarında Yeşilay'ımız, Birleşmiş Milletler Ekonomik Sosyal Konsey Özel Danışmanlık Statüsüne ve Avrupa Kalite Yönetim Vakfı tarafından verilen "Mükemmellikte 5 Yıldız Yetkinlik Belgesi"ne sahip olmuştur.
Yeşilay'ın çalışma alanında neşrettiği eserlere örnek olarak, yayınladığı birçok kitap ve doküman yanında üç dergiden mutlaka bahsetmek gerekir. Bunlardan birincisi 1925 yılından beri kesintisiz olarak yayınına devam eden Yeşilay Dergisi. Geçtiğimiz ay 1033'üncü sayısı yayınlanan Türkiye'nin en köklü sağlık ve yaşam dergisi, bu alanda kırılması çok güç olan bir rekora imza atmıştır. Diğeri ise, bugün 60'lı yaşlarında olanların dahi özlemle hatırladığı ve tarihi bir marka olan Mavi Kırlangıç çocuk dergisi. Ben, bu satırların yazarı, ilkokul yıllarımda babamın Mavi Kırlangıç'ın yeni sayısını eve getirmesini nasıl sabırsızlıkla beklediğimi çok net hatırlıyorum. Uzun bir süre yayınına ara vermiş olan bu kült çocuk dergisi, 2015'ten itibaren Yeşilay tarafından tekrar çıkarılmaya başlandı ve kalitesi giderek yükseldi. Son olarak Yeşilay'ın bilimsel-akademik dergisinden söz etmek şart: "Addicta". The Turkish Journal on Addictions alt başlığıyla Ekim 2014'te ilk sayısı çıkan Addicta dergisi, bağımlılık konusunda yayın yapan hakemli, akademik bir dergidir. Bağımlılıklarla ilgili Türkiye'deki tek hakemli yayın olma özelliği taşıyan dergide, bağımlılık konusunu akademik ve bilimsel çerçevede ele alan ve bağımlılık konusuna pratik açılımlar sağlayan çalışmalara yer veriliyor. Bu çerçevede farklı disiplinlerden özgün araştırmalar, deneysel ve klinik çalışmalar, politika analizleri, vaka bildirimleri, kitap değerlendirmeleri derginin temel çalışma başlıkları arasında yer alıyor.
Yeşilay'ın saymakla bitmeyecek projeleri arasında TBM markasıyla bilinen bir tanesi var ki, gerçekten dünyada bir örneği yok: TBM, tam adıyla "Türkiye Bağımlılıkla Mücadele Eğitim Programı", Yeşilay tarafından geliştirilen, teknoloji, tütün, alkol ve madde bağımlılıkları ile sağlıklı yaşam modüllerinden oluşan, başta çocuklar ve gençler olmak üzere toplumun tamamını bu konularda bilgilendirmeyi ve farkındalıklarını arttırmayı amaçlayan bir birincil önleme programıdır. Bu çerçevede, bugüne kadar her yaştan milyonlarca kişi anılan konularda bağımlılık eğitimi almış bulunuyor. Bu program Yeşilay'ın uluslararası işbirlikleri vasıtasıyla dünyanın birçok ülkesine de ihraç edildi.
Son olarak, bağımlılık mücadelesinde ülkemizin yüz akı olan bir asırlık Yeşilay'ımızın bu hayır hizmetini ve insanlık onuru için yürüttüğü mücadeleyi yeryüzüne yaymak için başlattığı inisiyatiften bahsetmek isterim: "Uluslararası Yeşilay Federasyonu", yani "UYEF". 2013 yılından itibaren "Dünyada başka Yeşilay yok" gerçeğinden hareketle başlattığımız çalışmaların bir neticesi olarak, bugün UYEF çatısı altında 70'i aşkın ülke Yeşilayı bulunuyor. Bu, gerçekten küresel bir başarı öyküsü. UYEF'in kendi web sitesinden, hikayesini kısaca aktaralım:
"7 Kasım 2016'da İstanbul merkezli olarak resmen kurulan Uluslararası Yeşilay Federasyonu (UYEF), fikri temellerini dünyanın bağımlılık alanındaki en eski ve köklü kuruluşu olan Türk Yeşilay'ından alır. Türk Yeşilay'ı uluslararası platformlarda daha etkin rol almayı; tütün, alkol, madde, teknoloji ve kumar bağımlılığı alanlarına yönelik çalışmalarda örnek bir kuruluş olmayı ve bağımlılıklarla mücadeledeki asırlık tecrübeyi diğer ülkelere aktararak o ülkede öne çıkan bağımlılık türünde ülkenin çalışmalarına destek olmayı hedeflemektedir. Türk Yeşilay'ı bu hedef doğrultusunda uluslararası teşkilatlanma çalışmalarına son yıllarda hız vermiş ve birçok ülkede ülke Yeşilayları kuruluş çalışmalarını başlatmıştır. Ülke Yeşilay'ı ilgili ülkede o ülkenin vatandaşları tarafından ve Türk Yeşilay'ından bağımsız olarak kurulmaktadır. Kurulan bu dernek, UYEF üyesi olarak çalışmalarını sürdürmektedir."
Her yılın sonlarında ülkemizde Uluslararası Yeşilay Federasyonu'nun genel kurulu ve Uluslararası Kapasite Geliştirme Programı düzenlenmekte, bu sayede dünyanın dört bir köşesindeki Yeşilaylar bilgi ve tecrübe alışverişi yaparak, küresel ölçekte bağımlılık mücadelesine katkıda bulunmaktadır.
Yeşilay ve faaliyetleri hakkında hem geniş bilgi sahibi olmak, hem de bu iyilik hareketine katılmak isteyenler derneğin https://yesilay.org.tr/ adresli web sitesini ziyaret edebilirler.
Yüzüncü yılın kutlu olsun Yeşilay! Seninle beraber nice sağlıklı nesillere kavuşmak dileğiyle.
Prof. Dr. M. İhsan Karaman
