Osmanlı'daki kıble pusulaları: Kıblenüma

⏳Kabe'nin yönünü doğru olarak belirleyebilmek için kullanılan kıblenünamelar, "kıble gösteren alet" anlamında kullanıldı. Arapça 'kıble' kelimesinin yanına Farsça 'gösteren' demek olan 'nüma' sözü eklenerek terkip edilmiştir.

⏳Pusula kelimesi aynı zamanda Osmanlıcada kıblenümâ "kıble göstericisi", halk arasında kıblenâme gibi tabirlerle karşılandı.

⌛Kıblenümanın temelinde pusula ile güneş saatinin bir araya getirilmesi tekniği yatıyordu.

⏳Üzerinde basit bir pusulanın, bir ibrenin ve şehir isimlerinin bulunduğu kıblenüma, cep saatlerini andırırdı.

⏳Kıblenüma, usturlabın bir çeşidiydi. Pek çok çeşidinin olması, Arap-İslam döneminde kaydettiği gelişimin seviyesini göstermektedir.

İslam uygarlığında rasathaneler

⏳En güzel örnekleri pirinç olan kıblenümalar, ahşap ve bronz gibi maddelerden de yapılmıştı.

⏳Üzerinde basit bir harita, bir pusula, bir ibre, alt kısmında da belli başlı şehirlerin isimleri vardı. Şehirler coğrafi konumlarına göre sıralanmışlardı.

⏳Bu aletlerle kıblenın rotasını bulmak zor değildi. Kabe'nin yönü belirleneceği zaman önce pusula ile kuzeyin neresi olduğu bulunur, sonra ibrenin bir ucu içerisinde veya civarında bulunulan şehre getirilirdi.

⏳İbrenin diğer ucunun güneydoğuya düşen Kabe ile yaptığı açı göz önüne alınır, kıblenüma elde sabit tutularak yüz bu açı doğrultusunda güneydoğuya çevrilir ve Kıble bulunmuş olurdu.

⏳Osmanlı döneminde çok yaygın olan kıblenümalar, 19. asrın son senelerine kadar rağbet gördü.

Müslüman alimlerin icat ettiği astronomi aletleri

⏳Özellikle sosyal statüsü ve maddi durumu iyi olanlar için yapılmış olanları işçilik bakımından birer sanat şaheseriydi ve şimdi bazı müzelerin saat bölümlerindeki vitrinleri süslüyorlar.

⏳Kimi zaman da müzayedelerde boy gösteriyor. Artık kıbleyi bulma ihtiyacımız telefonlarla karşılansa da onlardan geriye geçmiş zamanın estetiğini yansıtan bu sanat eserleri kaldı…