Arama
Fatih Sultan Mehmet'e hayran Rus düşünür İvan Peresvetov
16. yüzyılın önemli düşünürleri arasında yer alan İvan Semyonoviç Peresvetov, Korkunç İvan döneminde yönetim biçimindeki aksaklıkları dile getiren bir eser kaleme aldı. Bu eserinde söz konusu ettiği kişi; Peresvetov'un üstün vasıflarına hayran olduğu, İstanbul'u fethederek bir çağı kapatan cihan hükümdarı Fatih Sultan Mehmet'ti… Peresvetov, Fatih Sultan Mehmet Menkıbesi'nde adaletsizliğin hüküm sürdüğü 16. yüzyıl Rusya'sına Fatih'in oluşturduğu ideal devlet düzeni üzerinden bir yönetim modeli sundu. Rus Çar'ına Fatih'in eşsiz hükümdarlığı üzerinden yöneticilik dersi verdi. Peki, Peresvetov'un Fatih'in adalet duygusu ve bilgeliği çerçevesinde temellenen Rusya'yı kalkındıracak ideal devlet anlayışı nasıldı?
Düşmanları arasında korku salan ve dengesiz bir kişiliğe sahip olan Rus Çarı Ivan, kendine ihanet ettiği gerekçesiyle 1582 yılında oğlunu idam ettirdi. Böylece ''Korkunç Ivan'' adını kazandı. Korkunç Ivan dönemi, devletin farklı fikirleri bastırdığı ve bu fikirlerin kendisine yer edinme imkanı tanımadığı bir süreçti. İşte bu dönemin en önemli düşünürlerinden biri olarak kabul edilen İvan Semyonoviç Peresvetov, devletin resmi ideolojisindeki yanlış fikirlere karşı çıkabilme cesareti ve yazdığı Fatih Sultan Mehmet Menkıbesi ile Rusya karanlığına bir aydınlık oldu...
İstanbul'un fethinden sonra bütün Hıristiyanlık alemi, Fatih Sultan Mehmet ve Türkler hakkında ağır itham ve eleştirilerde bulunurken Peresvetov yeni kurulan sistem için Fatih'i örnek alan bu menkıbeyle dikkatleri üzerine çekti. Peresvetov, düşmanlığın hakim olduğu böylesi bir dönemde, Fatih hakkında yazdığı övgü dolu yazılarla tüm dengeleri değiştirdi... Ve böylece Türk hayranı Rus olarak tarih sahnesindeki yerini aldı...
Hayatı
Hayatıyla ilgili bilgilerin çok kısıtlı olduğu düşünür hakkındaki tek kaynak, kendi yazılarıydı. Bu yazılara göre Litvanya topraklarının yerlisi olan Peresvetov, alt düzey soylu sınıftan bir aileye mensuptu. Yetişkinlik döneminde paralı asker birliklerinde hizmet verdi. Bu alanda çeşitli hükümdarların hizmetinde bulundu.
Yer aldığı görevler
1520-1530 tarihleri arasında özel muhafız alayında görev yapmak üzere Macar Kralı Yanos Zapolya'nın sarayında, daha sonra ise Çekoslovakya Kralı 1. Ferdinand'ın sarayında bulunan ve ardından Peter IV. Rareş'in yönetimindeki Moldova'ya giden Peresvetov, kendisini "üç kralın hizmetlisi" olarak adlandırdı.
Bu görevlerinden sonra Rus yönetici elitleri olarak bilinen boyar* iktidar mücadelelerinin yaşandığı Moskova'ya gitti. İşte Peresvetov'un, Rus Çarı Korkunç İvan'ın yönetim şeklini eleştirmesi bu dönemden itibaren başladı.
*Boyar: 10. yüzyıl ile 17. yüzyıl arasında Slav ülkelerinde, özellikle de Rusya, Boğdan, Eflak ve Erdel'de toplumda ve devlet yönetiminde yer alan soyluluk unvanıdır.
Yönetim şekli sebebiyle huzursuzluğun hakim olduğu ülkede, soylu sınıf tarafından pek çok hakarete uğrayan Peresvetov, Korkunç İvan'a ithafen devletin yönetim şeklini eleştiren yergi yazıları kaleme aldı.
Yalnızca askeri kimliğe sahip olmayan yazar, aynı zamanda güncel konuları işleyen didaktik metinler de kaleme alıyordu. Mektup, dilekçe, menkıbe ve yergi gibi çeşitli tarzlarda kaleme aldığı yapıtlarında sıklıkla 'boyarların' adaletsizliğini eleştirmiş ve bu açıdan Osmanlı'da olduğu gibi merkezi ve mutlakıyetçi yönetim anlayışını savunmuştu. Nitekim adaletsizliğin olmadığı bir yönetimde her şey dayanıksız kalacaktı...
Eserleri
Peresvetov, devlet yönetimi hakkındaki fikirlerini dile getirmek için bir çağı kapatıp yeni bir çağ açan Osmanlı hükümdarı Fatih'i konu edindiği "Sultan Mehmet Menkıbesi"ni kaleme aldı. Peresvetov, bu menkıbede Fatih'ten övgü dolu sözlerle bahsetti.
Yazıldığı dönemde tüm dikkatleri toplayan bu menkıbeye göre, cihan hükümdarı Fatih Sultan Mehmet, bilgeliği ve üstün yönetici vasıfları açısından tam anlamıyla örnek bir şahsiyetti.
Peresvetov, Çarlık Rusya'nın kuruluşunu ilan eden Korkunç İvan'a iki yıl sonra Fatih'e olan hayranlığını açıkca gösterdiği bu menkıbeyi takdim etti. Eserinde Rusya'da yapılması gereken yeniliklerden bahsetti. Peresvetov'a göre Rusya'da otokrasinin* sağlanabilmesi için Fatih Sultan Mehmet ve onun yönetim metodu örnek alınmalıydı. Yapılması gereken artık İstanbul'un fethine üzülmek değil, bunu başaran hükümdarın yönetim prensiplerini tatbik etmekti.
*Otokrasi: Otokrasi, monarşinin bir çeşididir. Yönetici, bütün siyasî yetkileri tek başına elinde bulundurur.
Rusya'daki boyarların adaletsiz yönetim anlayışından mustarip Peresvetov için Fatih'in başarısı, işte bu adalet duygusunda ve bilgeliğinde yatıyordu. Hatta öyle ki Peresvetov'a göre adalet duygusu yüksek olduğu için, "Tanrı ona yardım etmiş" ve İstanbul'u fethedebilmişti...
Fatih Sultan Mehmet Menkıbesi'nin önemi nedir?
Peresvetov'un 1547 yılında yazdığı "Sultan Mehmet Menkıbesi", dini düşüncenin baskın olduğu 16. yüzyılda Müslüman Türk bir hükümdarı rol model bir şahsiyet olarak ele alması açısından, Rusya'nın düşüncesi sisteminde önemli bir basamak oluşturdu.