15 maddede Osmanlı padişahlarının asırlık geleneği: Bayram alayı
Osmanlı'da bayramlar oldukça coşkulu ve şatafatlı bir şekilde kutlanırdı. Bu zamanlarda payitahtta en önem verilen hadise ise padişahların bayramlaşma törenleriydi. Padişahların bayramlaşma kaideleri kanunnameler ile belirlenmişti. Sultanın, bayram namazı için camiye doğru beraber yola çıktığı alay renkli görüntüler oluştururdu. İşte 15 maddede Osmanlı padişahlarının asırlık geleneği bayram alayları hakkında bilinmesi gerekenler...
Osmanlı'da bayramlar oldukça coşkulu ve şatafatlı bir şekilde kutlanırdı. Bayramlarda payitahtta en önem verilen hadise padişahların bayramlaşma törenleriydi. Osmanlı sarayında geniş katılımlı düzenlenen bayram törenleri ayrıntılı bir yapıya sahipti. İnce detaylarda derin anlam ve mesajlar ifade ediyordu. Nitekim imparatorluğun büyüklüğü, inceliği, eşsizliği, ulaşılmazlığı ve ihtişamı ifade eden bu ayrıntılarıyla bir bütünlük gösterir. Bu bayramlarda düzenlenecek törenin planlanması Teşrifat Kalemi denilen protokol müdürlüğünün göreviydi. Teşrifat Kalemi törenin detaylarını hazırlar, Ramazan Bayramı namazı ve bayramlaşma merasimine katılacaklara davet tezkireleri dağıtılırdı.
Fatih Kanunnamesi ile Osmanlı sarayındaki bayramlaşmanın kaideleri belirlendi. Bayram kutlamaları sarayda arife gününden başlardı. Osmanlı Sarayı'nda bayram sabahı yapılan asıl kutlamalar imsak vaktinden sonra başlardı. Kanunname'ye göre padişah bayram sabahı namazını Hırka-i Saadet Dairesi'nde kılar, daha sonra bu yerin önüne taht konulurdu. Padişah tahta oturunca orada bulunan hocalar dualar okurlar, ardından görevliler bunlara hediyelerini verirlerdi. Mehter çalmaya başlayınca bir taraftan da topluluk hep bir ağızdan "Bu gibi günlere yetişmek her zaman müyesser ola" diye bağırırlar ve dua ederlerdi.
Fatih Kanunnamesinde, sultanlar ile kimin bayramlaşabileceği de belirtilir. Bu hakka sahip olan kişiler sabah namazını Ayasofya Camisi'nde kıldıktan sonra saraya gidip Divân-ı Hümâyun'da toplanırlardı. Topluluğun geldiği haberi padişaha iletilince, o da bunun üzerine Arz odasına geçerdi. Daha sonra da görevlilerin dizildiği yoldan tahtın bulunduğu yere gelirdi. Burada padişahı karşılayan Nakibüleşraf dua ederdi.
Nakibüleşraf: Peygamber Efendimizin soyundan gelenler ile ilgilenen yetkili
Osmanlı'nın misafirperverliğini gösteren bir Ramazan geleneği
Saraydaki bayramlaşma faslında kimin nerede duracağı en ufak teferruatına kadar belliydi. Örneğin padişahın oturduğu tahtın arkasında sağda Darüssaade ağası, solda da silahdar bulunurdu. Buradaki tören sırasında mehter durmadan çalardı. Divan çavuşları "Aleyke Avnullah!", "Uğurun açık olsun, ikbalin füzun, padişahım devletinle bin yaşa!", "Maşallah, mağrur olma padişahım, senden büyük Allah var!" nidalarıyla alkış tutarlardı.
Padişah tahta oturduktan sonra devlet adamları rütbelerine göre sağ taraftan gelerek padişahın eteğini öperlerdi. Veziriazam, kazasker gibi görevliler etek öperken padişah ayağa kalkardı. Bu üst düzey ricalden sonra sıra defterdar, nişancı reisülküttap, defter emini gibi bürokratlarındı. Ancak bunlar öncekiler gibi etek değil eşik öperlerdi. Şeyhülislâm ise padişahın önünde eğilir ve elini öperdi. El etek öpme işlemini bitiren görevliler kendileri için belirlenmiş yere geçerek tören müddetince ayakta dururlardı. Kapıkulu ocaklarının üst düzey subayları da bu bayramlaşmada bulunurdu.
17'nci yüzyılda yazılmış bir kanun külliyatında el öpme hakkının padişahın yakın çevresini teşkil eden Enderun ağalarından ayrı olarak devlet görevlilerinden sadece şeyhülislama verildiği yazılıdır. Diğer devlet görevlileri ise etek öpme hakkına sahiptiler.
