Özlü konuşma sanatı: Cevâmiu’l-kelim
Geçmişten bu yana insanlar konuşma üslubu üzerinde durmuş, az ve öz konuşmanın kıymetini her zaman dile getirmişlerdir. Hatta çoğu zaman konuşmaktan öte susmanın daha faydalı olduğu idrak edilmiştir. Öyle ki lügatimizde "Söz gümüşse sükut altındır" gibi pek çok deyiş ve atasözü yer edinmiştir. Konuşmanın böyle mühim olduğu bir vakitte insanlık hitap ettiği kitleye karşı sözcüklerin gücünden faydalanmış ve diyeceklerini uzatmadan az ve öz konuşmaya gayret etmiş, güzel konuşma sanatı olan bu belagat üslubunu Peygamber Efendimiz'den (SAV) miras almıştır.
➡ İnsanlar, bir şeyler anlatmayı, sohbet etmeyi ve konuşmayı severler. Duygu ve düşüncelerimizi paylaşır, kelime hazinemiz ölçüsünde kullandığımız ifadelerle kendi misyonumuz ve şahsiyetimize dair ipucular veririz. Kendimize has olan bu üslup ile aslında kişiliğimizi temsil ederiz.
➡ Üslubumuz ve kişiliğimiz arasında ciddi bir bağlantı vardır. Öyle ki bir kişiyi tanırken onun üslup ve konuşma tarzı, belagat ve hitabet yeteneği bizde olumlu veya olumsuz izlenimler bırakır. Büyüklerimizin de konuşma üslubuna çok kıymet verdiği göz önüne alınırsa kültürümüzde de boş ve gereksiz konuşanlara hoş bakılmaz.
HZ. PEYGAMBER'İN FESAHAT MUCİZESİ
➡ Zamanın ve sözün kıymetli olduğunun idrakinde olan alimlerimiz de muhatabına" Hayır konuşmayacaksan, sus!" demiş fayda vermeyen söz ve bilgiden, şerre, fesada ve dedikoduya götürecek sözden sakınmış, muhatabına da bu konuda fırsat vermemeye gayret etmiştir.
➡ Anadolu irfanına sahip büyüklerimiz de kendine danışılan konuları basit ve etkili bir şekilde anlatmış, kuru laf kalabalığından sakınmıştır. Büyüklerimizin üzerinde bu kadar hassasiyetle durduğu belagat baktığımızda bunun Türk örf ve adetleriyle beraber Peygamber Efendimiz Muhammed Mustafa'ya (SAV) olan sonsuz sevgiden geldiğini ve onun sünneti olduğunu görmekteyiz.
HADİSLERDE CEVÂMİU'L-KELİM
➡ Peygamber Efendimiz'in (SAV)bu sünnetine; Sahih-i Buhari, Sahîh-i Müslim, Sünen-i Tirmizî ve Ahmed b. Hanbel'in Müsned'i gibi birçok kaynakta rastlıyoruz. Kaynaklarda geçen ve Ebu Hureyre (RA), Hemmâm b. Münebbih (RA), Ebû Zer el-Gıfârî (RA), Ebû Dâvud et-Tayâlisî (RA) ve Ahmed b. Hanbel (RA) gibi birçok alim ve muhaddisten rivayet edilen hadislerden cevamiü'l- kelim hakkında bilgi sahibi oluyoruz. Farklı şekillerde rivayet edilse de genel olarak bu hadisler şu şekilde aktarılmıştır:
Resulullah (SAV) buyurdu:
"Cevâmiʿül-kelim ile gönderildim, korku ile yardım edildim, uykuda olduğum bir vakitte, dünyanın hazineleri bana getirildi ve elime konuldu."
(Ahmed b. Hanbel, Müsned, 13: 71,16: 307)
Resulullah (SAV) buyurdu:
"Altı şeyle peygamberlere üstün kılındım: Bana "cevâmiu'l-kelim" verildi, korku ile yardım edildim, ganimetler bana helal kılındı, yeryüzü bana temiz ve mescit kılındı, bütün mahlûkata gönderildim, benimle peygamberler sonlandırıldı."
(Müslim, "Mesâcid" 9)
➡ Rivayette geçen Cevâmiu'l-kelim hakkında İslam alimlerinin farklı görüş ve düşünceleri olsa da genel olarak İslami ilimler lügatinde bu terim belagat üzerine söylenmiş ve az sözle birçok şeyi anlatabilme, aktarabilme anlamında kullanılmıştır.
➡ Rivayet edilen hadislere ve Peygamber Efendimiz'in (SAV) hayatına baktığımızda da onun yaşadığı süreç içinde güzel konuştuğunu, üslubunun farklı olduğunu ve nebevi özellikleri yanında kendisine inanan Müslümanlara da örnek olduğunu görüyoruz.
Hz. Aişe'nin (RANHA) rivayet ettiği
"O, sizin gibi hızlı ve durmadan konuşmaz, dinleyenlerin ezberleyebileceği bir tarzda apaçık ve tane tane konuşurdu." hadisinde de Peygamberimiz (SAV)'in konuşma üslubu hakkında bilgilere ulaşıyoruz.
(Tirmizî, "Menâkıb", 9; Ahmed b. Hanbel, Müsned, 43: 274-75)
Cevâmiu'l-kelim Nedir?
➡ Cevamiu'l- kelimim hakkındaki diğer görüşlere geçmeden önce kelimenin köküne ve tam olarak ne anlama geldiğine bakalım. "Cevâmiu'l-kelim" Arapça kökenli bir kelime olup isim tamlamasına tabi olmuş bir kavramdır. Bu kavram Arapçada جمع kökünden toplayan, cem eden anlamına gelen cevami ve söz anlamına gelen el- Kelim sözcüğünün birleşmesinden meydana gelmiştir. Kelimenin bütününe bakarsak "cevâmiu'l-kelim", birçok manayı içinde toplayan, barındıran demek olup az sözle çok şey ifade eden veciz sözlerin karşılığıdır.
➡ Bu söz kime ait olduğuna bakılmaksızın geçmişten günümüze kullanılagelmiştir. Hadislerde karşımıza çıkan ve Peygamber Efendimize (SAV) isnad edilen kelime güzel konuşma ve üslup üzerine birçok örneği barındırır. Bunlardan Abbasi Halifesi Ömer b. Abdülaziz'in "Cevamiu'l-kelim'i bilmeden insanlarla (ilmî) tartışmaya giren kişiye şaşarım." sözü ile az ve öz konuşmaya dikkat çeken Peygamberimiz'in (SAV) "Allah'a ve âhiret gününe inanan, ya hayır söylesin ya da sussun." sözleri buna örnektir.
(Buhârî, Edeb 31, 85, Rikak 23; Müslim, Îmân 74, Lukata 14. Ayrıca bk. Ebû Dâvûd, Edeb 123; Tirmizî, Kıyâmet 50)
(Mâzerî, el-Mu‛lim bifevâidi)
