Ayet ve hadislerin ışığında İslam'da ticaret ahlakı
Dinimize göre, bir Müslümanın başkasına muhtaç olmadan hayatını sürdürmesi esastır. Bu maksatla helal ve meşru yoldan kazanç temin etmek, ticaretle ilgilenmek övgüye lâyık bir durumdur. İslam, tüm insanlığa güvenli ve dengeli bir hayatın yol haritasını çizer. Bundan dolayı da alışveriş ve ticaret ahlâkına dair birtakım ilkeler koyar. Gelin, ayet ve hadislerin ışığında İslam'da ticaret ahlakına daha yakından bakalım.
Önceki Resimler için Tıklayınız
📌 Peygamber Efendimiz (sav) ticarete erken saatlerde başlanılmasını tavsiye ederdi. "Allah'ım! Ümmetimden sabahın erken vakitlerinde işe koyulanlara bereket ver." diye dua ederdi ve bir askerî birlik göndereceğinde onları günün ilk saatlerinde gönderirdi. (x)(Dârimî, Siyer, 1)
🔹 Hz. Osman'ın naklettiği bir hadiste, "Sabah uykusu, rızkın azalmasına sebep olur." buyrularak özellikle sabah namazından sonra uyumak uygun bulunmamıştır. (x) (İbn Hanbel, I, 73)
"Rüşdüne erişinceye kadar yetimin malına, onun iyiliğine olmadıkça el sürmeyin. Ölçü ve tartıyı adaletle yapın. Biz herkese ancak gücünün yettiği kadarını yükleriz. Söz söylediğiniz zaman, yakınlarınız hakkında bile olsa, adaletli olun. Allah'a verdiğiniz sözü eksiksiz yerine getirin. İşte düşünüp öğüt alasınız diye Allah size bunları emretti." (En'âm suresi, 152. ayet)
(x) En'âm suresi 152. ayetin tefsiri 📕 ve meali 🔊
🔹 İnsanlar arasındaki en yoğun ilişkilerden biri alışveriştir. Ölçü ve tartılarda yapılan haksızlıklar dönemin illetidir. Bundan dolayı da Kur'an-ı Kerim'de bu duruma dikkat çekilerek, tüccarların da müşterinin de adaleti gözetmeleri emredilmiştir.
💠
"Eksik ölçüp tartanların vay haline! Onlar, insanlardan ölçerek bir şey aldıklarında tam ölçerler. Kendileri başkalarına vermek için ölçüp tarttıklarında ise haksızlık ederler (eksiltirler). Onlar, o büyük gün için -insanların âlemlerin rabbinin huzuruna çıkacakları gün için- diriltileceklerini akıllarına getirmiyorlar mı?" (Mutaffifîn suresi, 1-6. ayet)
(x) Mutaffifîn suresi 1-6. ayetin tefsiri 📕 ve meali 🔊
(x) Mutaffifîn suresini dinle🔊
💠
📌Kur'an-ı Kerim'de ölçüde eksiklik yapanlar şiddetle kınandı. Böylesine çirkin bir işe kalkışanların âhirette cezalandırılacağına dikkat çekilir.
🔹 Esasında ayet-i kerimede ölçü ve tartı örnek verilen bir işlemdi. Genel olarak insanların, kendi haklarını gözettikleri kadar sorumluluklarını da özenle yerine getirmeleri gerektiği vurgulanır.
"Ölçtüğünüz zaman tastamam ölçün ve doğru terazi ile tartın. Bu hem daha iyidir hem de sonucu daha güzeldir." (İsrâ suresi, 35. ayet)
(x) İsrâ suresi 35. ayetin tefsiri 📕 ve meali 🔊
(x) İsra suresini dinle🔊
💠
📌 Mal ve servet edinmenin en önemli vasıtası ve servet edinmenin en önemli vasıtası olan ticarette ana hedef, tarafların yaptıkları alışverişten memnun olmalarıdır. Peygamberimizin (sav), "Alışveriş yapanlar birbirlerinden memnun olarak ayrılsınlar." tavsiyesi bu gerçeği dile getirir.
➡ Fahreddin er-Razi'ye göre ölçü ve tartıyı tam yapmanın iyi olması, bunu yapanın gerek Allah gerekse insanlar katında sevilmesidir; akıbetinin güzel olması ise dünyada kendisine yarar sağlaması, ahirette de sevap kazandırmasıdır.
📌Kur'an-ı Kerim'de, Medyen halkına gönderilen Şuayb (as) ticarette, ölçü ve tartıda hile yapmayı alışkanlık hâline getiren kavmini bundan vazgeçmeleri yönünde tavsiye verdiği bildirilir.
🔹 Medyen halkı bolluk içinde, müreffeh bir hayat yaşıyordu; yani onların böyle ahlâk dışı davranışlara sapmaları yoksulluktan kaynaklanmıyordu. Hz. Şuayb, bu konu üzerinde çok durdu; ölçüyü, tartıyı eksik tutmamalarını, adaletle ve düzgün ölçüp tartmalarını, kendi çıkarları uğruna insanların mallarının değerini düşürmemelerini ve yeryüzünde fesat çıkararak ülke düzenini bozmamalarını emretti. Böylece hak dinin tevhid ve adalet ilkelerini toplumda yerleştirmeye çalıştı. Özellikle dürüstlük ilkesi üzerinde durdu. Kişinin insan ilişkileri alanında dürüst olmadıkça Allah'a karşı da dürüst olamayacağını anlattı.
(x) Hz. Şuayb kimdir? Eyke ve Medyen halkının helak edilmesi...
💠
"Ölçüyü tam tutun, eksik verenlerden olmayın. Doğru terazi ile tartın. İnsanların hakkı olan şeyleri kısmayın, bozgunculuk yaparak yeryüzünde karışıklık çıkarmayın." (Şuarâ suresi, 181-183. ayetler)
(x) Şuarâ suresi 181-183. ayetin tefsiri 📕 ve meali 🔊
🔹 Medyen halkının Hz. Şuayb'in emirlerini dinlememesi helak olmalarına neden oldu. Tıpkı Medyen halkı gibi Kureyşliler de ticarette hile yapıyor, eksik ölçüp tartıyorlardı. Halkın belini bükseler de önem verdikleri nokta daha fazla para kazanmaktı. Kur'an-ı Kerim'de de bu yanlış davranışlar önceki toplumları helak ettiği ve böyle davrananların sonu onlar gibi olacağı hatırlatılır.
📌Peygamberimiz (sav) hadisinde ölçü ve tartıyı doğru olarak yapmayanların dünyada da kuraklık ve kıtlık ile cezalandırılacağı bildirilir. (x)(İbn Mâce, "Fiten", 22)
🔹 Ölçüyü tam yaprak hileden uzaklaşmak insanların birbirine olan güven duymalarına vesile olur. Bu emirler, adalet ve insanlar arasındaki güven ilişkisinin toplumsal önemini gösterir.
