Polisiye edebiyat nedir? 10 maddede polisiye edebiyatın tarihi
Sultan II. Abdülhamid'in Sherlock Holmes'un yeni çıkan kitaplarının Türkçe ilk çevirilerini anında yaptırdığını; yazarı Arthur Conan Doyle'ı İstanbul'a çağırarak Mecidiye Nişanı verdiğini biliyor muydunuz?
Osmanlı padişahları devlet yönetiminin yanı sıra sanatkârlık ve zanaatkârlık gibi başka işlerle de meşgul oldular. Otuz altı padişah içerisinde hakkında en çok araştırma ve tartışma yapılan padişah ise II. Abdülhamid'dir. Sultan Abdülhamid, bu özelliğinin yanı sıra sıkı bir polisiye roman okuyucusuydu. Hatta bu hayranlığına ilişkin olarak özel çeviriler yaptırırdı; geceleri yatmadan önce de kendisine bu polisiyelerin okunmasını isterdi.
Bazıları için vakit geçirtecek bir eğlenceydi; bazılarıysa polisiyeyi, zarar cihetiyle bulmaca çözmek ve sigara içmek arasında bir yere konumlandırıyorlardı. Neyse ki tüm bu farklı ve zıt görüşler, polisiye edebiyatın gelişmesine engel olmadı. Üstelik günümüzde, ülkemizde de polisiye edebiyatının çok iyi örneklerini görmemiz mümkün.
ABD'li meşhur hikâye yazarı ve şair Edgar Allan Poe'nun 1841 yılında Grahm's Magazine'de yayınladığı Morgue Sokağı Cinayeti, -kısmen benzer örneklerin altyapı desteğiyle beraber- Batı'da polisiye romanın ilk örneği olarak kabul edilir. Yine onun kaleme aldığı Marie Roget'in Esrarı (1842) ve Çalınmış Mektup (1845) isimli polisiye romanlar da ilklerdendir.
İlk dönemler daha çok Fransız polisiye romanları Türkçe'ye çevrilir. Tercüme edilen ilk eser, Fransız yazar Pierre Alexis de Ponson du Terrail'in Paris Faciaları isimli romanıdır. Ahmet Münif tarafından 1881'de çevrilir. Yine aynı yıl, Türk edebiyatının "Efendi Baba"sı Ahmet Mithat, Emile Gobariau'nun Orcival Cinayeti isimli romanını, önce gazetesi Tercüman-ı Hakikat'te tefrika edip sonra bastırmak suretiyle Türkçe'ye kazandırır. 1889'a gelindiğinde ise polisiye roman tercümelerinde adeta bir patlama yaşanır ve 20. asrın başına kadar onlarca çeviri yapılır.
Süleyman Nazif, Ahmet İhsan, Ali Kemal, Hüseyin Rahmi, Selanikli Tevfik, Mehmet Atâ gibi isimler, o devrin meşhur mütercimlerindendir. Burada bir hususa dikkat çekmek gerekir ki ilk polisiye romanın çevrildiği ve Türkçe ilk polisiye romanın yazıldığı tarihlerde Osmanlı tahtında, kendisi de bir polisiye düşkünü olan Sultan İkinci Abdülhamid oturmaktadır. Saraydaki mütercimlerin çevirdiği cinai romanları merakla okuyan / okutan sultanın, binlerle ifade edilecek miktarda polisiye roman tercüme ettirdiği bilinir. El yazması halindeki bu tercümeler, Abdülhamid Han'ın o dillere destan kütüphanesinde muhafaza ediliyordu. O tarihlerde polisiye merakının ivme kazanmasını, biraz da sultanın bu özel alakasına bağlamak mümkün.
