Fiilimsi nedir, özellikleri nelerdir? İsim fiil, sıfat fiil, zarf fiil nedir? Fiilimsi örnekleri...

Kök veya gövdelerine -me, -iş ve -mek eklerinin (veya ses uyumlarına göre düzenlenmiş hallerinin) getirilmesiyle yapılan ve cümlede isim görevinde kullanılan sözcüklerdir. Ek-fiillerle karıştırılmamalıdır:

Örnekler:

• Kardeşim okumayı öğrendi.
• Bu bakışından hoşlanmadım.
• Yarın okula gitmek istemiyorum.

❎Uyarı: İsim-fiil eki -iş ile işteşlik eki -iş karıştırılmamalıdır. İsim-fiiller isim görevinde kullanılırken işteşlik eki fiilden fiil üretir:

• Ayrılmadan önceki son bakışı hepimizi derinden etkiledi. (isim-fiil, isim görevinde)
• Işıklı bir ağaç gibi bakışıyor gözlerin. - İlhan İrem, Sevecen (bakmak fiilinden türetilmiş fiil)

❎Uyarı: İsim-fiil eki olan -me ile olumsuzluk eki olan -me birbirine karıştırılmamalıdır:

Örnekler:

• Sevgi sabahları koşmayı sever. (isim-fiil)
• Koridorlarda koşmayın! (-ma olumsuzluk ekidir. Sözcük fiil hâlindedir.)

📌NOT: Ancak olumsuzluk ekinin ardından isim-fiil eki gelebilir:

• Yarın sizinle gelmemeyi tercih ederim. (ilk -me olumsuzluk eki, ikincisi isim-fiil eki)

📌İsim-fiiller fiilimsi olmaktan çıkıp kalıcı birer isim halini alabilir:

• Ocağın yanındaki çakmağı kullanabilirsin. (İsim olmuştur. Fiilimsi sayılmaz.)
• Yazları her akşam dondurma yeriz. (İsim olmuştur. Fiilimsi sayılmaz.)

Fiillerin cümlede sıfat görevinde kullanılan hâlleridir. Fiillerin sonuna sıfat-fiil ekleri getirilerek oluşturulurlar.Fiillere "-an, -ası, -mez, -ar, -di(k), -ecek, -miş ve -di(ği)" eklerinin getirilmesiyle türemişlerdir.

Örnekler:

• Gelecek yıl işe başlayacak.
• Polisler olası kazaları önlemek için kar zinciri kontrolü yapıyorlardı.
• Salonda hep bildik yüzler vardı.
• Bastığın yerleri "toprak" diyerek geçme, tanı! - Mehmet Akif Ersoy
• Haşladıktan sonra, suyu iyice süzülmüş sebzeleri kâseye boşaltıyoruz.
• Okuldan sonra koşar adım yanıma geldi.

📌NOT: Sıfat-fiiller, ardından bir isim gelmiyorsa adlaşır.

Örnekler:

Sinirli olduğu her halinden anlaşılıyor.
Toplantıya gelmeyeceğini biliyordum.
Yoldan geçenleri gözlüyordu.
Eve gelirken bir tanıdığa rastladım.

❎UYARI: Bazı sözcükler, sıfat-fiil eklerini alarak kalıcı isim olur. Fiilimsi özelliğini kaybeder.

Örnekler:

• Yakacak sıkıntısını bu yıl da çekeceğiz.
• Dolmuş tıklım tıklımdı.

📌Yukarıdaki cümlelerde altı çizili sözcükler fiilimsi değildir. Fiilimsi özelliğini kaybetmiş, bir varlığa ad olmuştur. Hangi sözcüğün ad olup hanginin olmadığını anlamak için sözcüğü olumsuz yapmayı deneyebiliriz.

📌Eğer sözcük "-ma, -me" olumsuzluk ekiyle olumsuz yapılabiliyorsa, fiil olma anlamı devam ediyor demektir ve bu yüzden sözcük sıfat – fiil olur. Ancak bu eklerle olumsuz yapılamıyorsa sözcük artık fiil anlamını tamamen kaybetmiş ve isim olmuştur. Yukarıdaki cümlelerde geçen "yakacak" sözcüğünü "yakmayacak" şekline getiremeyiz; "dolmuş" sözcüğünü de "dolmamış" şeklinde söyleyemeyiz.