Arama
Deneme nedir? Deneme türüne dair okuma listesi...
Deneme, yazarın herhangi bir konu üzerinde kesin yargılara varmadan kişisel duygu ve düşüncelerini samimi bir üslupla anlattığı metinlere denir. Bu metinler, yazılması en zor, iddialı olmayan, ispat kaygısı taşımayan, temel anlamda insan doğallığına dayanan eserlerdir. Toplumsal konulardan daha çok kişisel konulara, soyut dünyalara ve iç hesaplaşmalara yakın olan deneme hakkında bilgileri ve deneme türüne dair birkaç okuma önerisini derledik.
◾ Deneme, yazılması en zor; iddialı olmayan, ispat kaygısı taşımayan; temel anlamda insan doğallığına dayanan eserlerdir.
◾ Deneme, Türk edebiyatında Tanzimat sonrasında özellikle de Servet-i Fünûn döneminde karşımıza çıkar. Ancak asıl gelişmesini Cumhuriyet döneminde gerçekleştirir. Günümüzde deneme en sevilen türlerden biridir.
◾ Denemeler toplumsal konulardan daha çok kişisel konulara daha yakındır. Öğretici ve düşünsel yanı da vardır. Makale gibi düşünsel plânla yazılır. Fakat makaleden kısa yazılardır. Yazarın anlattıklarını kanıtlama gibi bir zorunluluğu yoktur. Günlük konuşma dili, düşünce diline dönüştürülür. Bu nedenle her kesimden yığının kolayca ve rahatlıkla okuyabilmesi sağlanır.
◾ Modern anlamda deneme türü, Türk edebiyatında asıl olarak gazete ile birlikte ortaya çıkmaya başlamıştır. İlk özel gazete Tercümanı Ahval (1860)'in yayın hayatına başlamasından itibaren gazetelerde çıkan değişik yazılar, zamanla ayrı bir tür olan deneme için dil, anlatım ve yaklaşım bakımından zemin oluşturmuşlardır.
◾ Denemelerde yazar herhangi bir konudaki görüşlerini kesin kurallara varmadan, kanıtlamaya kalkmadan, okuyucuyu inanmaya zorlamadan anlatır. Deneme, kişinin kendi dışındaki varlıklarla herhangi bir konuda gerçek ya da hayalî olarak girdiği diyalogun ürünüdür.
◾ Denemeler tek bir konuyu rahat ve akıcı bir biçimde ele alan, çoğu kez yazarının kişisel bakış açısı ve deneyimini aktaran orta uzunluktaki edebî metinlerdir. Konuların kişisel bir anlayışla işlenmesi; çeşitli sanatçıların aynı konudaki değişik fikir, zevk ve inanışlarını yansıtması bakımından bu tür önemlidir.
◾ Denemeye özgü belirli bir konu yoktur. Konu özgürce seçilir. Her şey denemenin konusu olabilir. Yeter ki yazarın o konuda bir birikimi olsun. Ancak denemeler daha çok her devrin, her ulusun insanını ilgilendiren konularda yazılır. Denemelerde diğer fikir yazılarından farklı olarak aşk, dostluk, iyilik, güzellik, ahlak, sevinç, kültür, yiğitlik gibi soyut ama kalıcı ve evrensel konular işlenir.
◾ Denemenin amacı; okuyucuyu düşünmeye yöneltmek, hayatın gerçeklerini ortaya koymaktır. Denemelerde ele alınan konular, kesin sonuçlara bağlanmaz. Makalelerde ise bilgi vermek, bir fikri açıklamak ön plandadır.
İşte deneme türüne dair okuma listesi...
◾ Nurullah Ataç'ın zevkle okuyacağınız bu denemeleri kırk yılı aşkın bir süre önce yazılmış; tazeliklerini, diriliklerini yitirmemişler. Eserde Ataç'ın coşkuyla ve inançla kaleme aldığı, sorgulamayı hiç bırakmadığı konular, eleştiri oklarını sakınmadan yönelttiği edebiyatçılar var.
"Hani aile içinde, yaşlı bekar amcalar vardır. Bir günleri bir günlerine pek uymaz. Neden hoşlanır, kimi sevmezler, kimi sever, neden hoşlanmazlar, belli olmaz. Ama yine de patavatsızlıklarına rağmen dürüsttürler, hırçınlıklarına rağmen candan. Hatta yolları beklenir. Yine çıkagelse de didişse, kavga etse, veriştirse diye varlıkları aranır."