Arama
Güzellik nedir? Kur'an-ı Kerim'de güzel nedir?
Âşığın dilinde güzellik bazen bir gün doğumunda bazen bir ikindide saklıdır. Güzelse eğer kalp, insan da güzeldir. Dünyada güzel ahlaktan başka hiçbir şey yoktur, güzel ahlak da güzel insanlarda olur. Peki, güzellik tam olarak nedir? Kur'an-ı Kerim'de güzel nedir? Edebiyat ve şiir insanın güzeli araması mıdır? Leyla'yı güzel kılan Mecnun'un bakışı mıdır? Güzellik kavramını, Fikriyat'ın değerli yazarlarından Prof. Dr. Ekrem Demirli ile Prof. Dr. M. Fatih Andı "Düşünce Atlası"nda değerlendirdi.
Buradan anlamamız gereken güzellik kavramına nereden baktığınızın çok çok önemli olması. Bizim medeniyetimizde güzellik kelimesinin en çok kullanılan karşılığı, hüsn. Kur'an'da 194 kez hüsn kelimesi geçer. Güzellik kökünden türemiş çok kavramımız var; örneğin ihsan. Allah insanı, ahsen-i takvim olarak tanımlar. İnsanın diğer bütün varlıklardan ayıran en temel özelliği yine bu hüsn kavramıdır. Hüsnün türevi olan ihsan sık sık adille birlikte geçer."
Peki, ihsanın güzellikle alakası nedir?
Prof. Dr. Fatih Andı: "Allah bütün varlıkları, bir erkân üzere (usul-erkan) yaratmıştır. Buna Kur'ani terminoloji, sünnetullah der. İşte bu sünnetullahın kuralları içerisinde insan bir kul olarak nasıl davranırsa, kendisine çizilen hududullah dairesi içerisinde yaşarsa; sürekli yaratıcısı kendisini görüyormuş gibi davranmış olur. Bunun adı ihsandır. İhsanın gideceği nokta da güzellik yani hüsndür. Modern zamanlara gelene kadar bütün bir İslami bilim paradigması içerisinde güzelliğin karşılığı olarak hüsn, sanatsal bir kavram olmaktan çok, maneviyat ve ahlakla ilgili kavramdır.
Güzellik dediğimizde devreye bir de tasavvuf girer. Hüsnün insan üzerindeki ideal şekli bize, ahsen-i takvîm olma sıfatını kazandırıyor. Bu noktadan da insan-ı kâmil olmaya doğru gideriz. Kalp güzelliği aslında insan-ı kâmil olmanın adresidir."
Hüsn, hasen kelimesi hem iyilik hem de güzellik demektir. Hüsn kelimesinin ideal bir formu vardır. Bu ideal form zihnimizde şekillendiği ölçüde ona hüsn deriz ve ona yaklaşmaya çalışırız. Eğer bu ideal form maddede ya da fizikte olursa buna da güzellik diyoruz ve hayatımızda o güzellik formunu yakalamaya çalışıyoruz. Güzellik sadece kalp güzelliğidir dersek, bu yeterince ikna edici olmaz. Çünkü başka pek çok ideal güzellik biçimleri vardır. Buradaki kritik nokta, güzelliğin bir standardı varsa ve zihnimiz ona kodlanmışsa biz o güzelliği ilgili alanda elde etmek isteriz.
Prof. Dr. Ekrem Demirli Feridüddin Attar'dan bir cümle ile güzelliği anlatıyor: "Güzellik en nihayetinde Cenabı Hakk'ta temerküz eder. Yani güzelliğin kaynağı Allah'tır. Güzellik bir arketip gibi yeryüzüne hakim bir teoridir. Dolayısıyla Attar, bunu dar bir çerçevede söylemiyor. Dünyanın geneline hâkim olan teori şeklinde bir cümle söylüyor. Cümle şu: "Simurg, Çin semasında uçarken kanadından bir tüy düştü. Cümle âlem o tüydeki nakşi gördü ve herkes ona âşık oldu." Bu nedenle yeryüzünde herkes güzelliği tanıyarak geldiği için kimse bir şey beğenmiyor.
Bu anlamda zor beğenen demek, aslında iyi bir ahlak ve yüksek bir standart olabilir. Çünkü biz bu dünyadan, yaptıklarımızdan, davranışlarımızdan daha güzel olan bir şey gördük ve biz bu bilgiyle doğduk. Yani biz daha önce padişah sofrasında bulunduk, aklımızda yer etti; biz daha sonra nereye gidersek gidelim padişah sofrası aklımızda olduğu için kolay kolay beğenme durumu gerçekleşmeyecek. Attar diyor ki, insan ve güzellik ilişkisi böyle kadim bir ilişkidir. Güzellik bize nakşedildiği için biz yeryüzündeki hiçbir şeyi beğenmiyoruz.
Dolayısıyla, hepimiz bir güzellik fikrine sahibiz. Bu nedenle aslında yeryüzünde onu arıyoruz. Ya bizden ya başkasından onu bekliyoruz. Bu nedenle talebimiz var, hevesimiz var, beklentimiz var. Bu beklentimiz karşılandığında saadete ulaşacağız. Aslında hikâyemiz bu.
Hz. Ömer Üvesy'ten nasihat istedi:
-Ya Ömer Allah'ı bilir misin?
- Bilirim.
-Allah'tan başkasını bilmeyesin, sana yegrektir.
- Öğüdü arttır.
- Allah seni bilir mi?
- Bilir.
-Allah'tan başkası seni bilmezse daha yegrektir.
Anlatılmak istenen: Sana layık olan davranış Allah'ı bildim demek değil, Allah'tan başka her şeye yüz çevirmektir.
Asırlar boyu Yusuf'un güzelliği sadece yüz güzelliği olarak algılanmıştır. Onun etrafında Züleyha ve Yusuf mesnevileri oluşturulmuştur. Edebiyatta bizim geleneksel dönemimizde, yüzyıllar boyu bugün edebiyat dediğimiz dil ile güzellik oluşturup aktarma çabamızı ilmi edep diye adlandırmışız. Cemil Meriç'in (Edepten edebiyata) güzel bir tanımı var: "Edep bizim Farsça 'da da Arapça'da da klasik edebiyatımızda da var olan kavramımızdı, bizi asli kaynaklarımıza bağlıyordu. Tam da modernleşme sürecimizin başlangıcında onun yerine edebiyat diye sanki aynı kökten gelmiş bir kelime türettik. Edebiyat ne Farsçadır ne Arapçadır. Fransız edebiyatındaki literatüre özenerek ilmi edebimize edebiyat dedik. İlmi edeple edebiyat arasında doğuyla batı kadar büyük bir fark vardır." Edebiyatın kitaplara ilk girişi de Recaizade Mahmut Ekrem'le olur. Ondan önce hiçbir kaynakta bulamayız.