GDO hakkında doğru bilinen 10 yanlış

Genetik mühendisliğinin çeşitli teknikler kullanarak yaptığı müdahalelerle kalıtımsal değişikliğe uğrattığı organizmalar günümüzde, GDO (genetiği değiştirilmiş organizmalar) kısaltılmış adıyla ifade edilir. GDO bir başka deyişle; klasik melezleme yöntemleri ile gen değişimi mümkün olmayan türler arasında, biyoteknolojik metotlarla gen transferi yapılan organizmalardır.

Bu teknikler; rekombinant DNA ya da "rekombinant DNA teknolojisi" olarak bilinirler. Rekombinant DNA teknolojisi sayesinde DNA molekülleri tüpte (LN vitro) yani canlı organizmanın ya da hücrenin dışında, yeni bir tür oluşturmak üzere bir molekül içinde bir araya getirilebilmektedir. Bu DNA da bir organizmaya aktarıldığında değiştirilmiş özellikleri ya da kendine özgü özellikleri olan bir canlının ortaya çıkmasını sağlar.

1983'te dört ayrı ekip genetiği değiştirilmiş bitkiler üzerine çalıştı. 1995'te genetiği değiştirilmiş mısır ekimi yapıldı. Sonraki yıllarda bu alanda çalışmaların hızı artarak devam etti. Günümüzde bu yolla oluşturulan mikroplara, transjenik mikroplar; hayvanlara, transjenik hayvanlar, bitkilere ise *transjenik bitkiler denir.

*Transjenik: *Rekombinant DNA işlemlerinin bir sonucu olarak bir canlının genlerinin tümü veya bir kısmının deneysel olarak başka canlının embriyosunun genlerine aktarılmasıyla oluşturulan canlı.

*Rekombinant DNA teknolojisi, doğada kendiliğinden oluşması mümkün olmayan, çoğunlukla farklı biyolojik türlerden elde edilen DNA moleküllerinin, genetik mühendislik teknolojisiyle kesilmesine ve elde edilen farklı DNA parçalarının birleştirilmesi işlemlerini kapsayan bir teknolojidir.

GDO ile sıklıkla karıştırılan terim ise "hibrit tohum"dur. Hibrit tohumların GDO ile bir ilgisi yoktur. Hibrit tohumluk, aynı türe ait bitkinin genetik bakımdan kendisiyle yakın akraba olmayan bir başka bitki ile tozlanmasıyla yani melezlenmesiyle elde edilir. Yani aynı bitki türünün farklı ailelerden gelen anne ve baba bitkiler birleştirilerek F1 denilen melez tohum elde edilir.

Hibrit mısır tohumu, mısırın melez tohumlarına verilen isimdir. İki ayrı mısır bitkisine ait akraba konumunda olan iki doğal bitki kümesinin birbiriyle çaprazlanması sonucunda elde edilen ilk nesil mısırdır. Hibrit mısır tohumunun, genleriyle oynanmaz. Verimi ve kaliteyi artırmak için yapılır.

GDO'lu ürünün, bu ürüne transfer edilen genin, insana geçmesi mümkün değildir. Doğal sebze-meyvelerin de DNA'sı vardır. Normal şartlarda insanlar gıdalarla günde 0,1-1 gram DNA alır. İnsan vücudu bu proteinleri sindirim sırasında parçalar. Bir olasılık, bu değişmiş genlerin üreteceği proteinlerin alerjiye ya da farklı bir etkiye neden olması olabilir. Risk değerlendirme sürecinin amacı da insanlarda görülebilecek bu zararlı ve alerjik etkilerin gerçekleşme olasılığının belirlenmesidir.

Türkiye GDO'lu bir pazar değildir, genetiği değiştirilmiş organizmalardan uzak bir ülkedir. Türkiye'de GDO'lu ürünler üretilmemektedir. *Biyogüvenlik Kurulu tarafından sadece yem amaçlı kullanım için halihazırda onaylı 3 adet soya geni ve 14 adet mısır geni bulunmakta olup gıda amaçlı olarak onay verilmiş bir gen bulunmamaktadır. Bu nedenle gıda amaçlı GDO'lu ürün ithaline de izin verilmemektedir. Türkiye Tohumcular Birliği (TÜRKTOB)'nin yaptığı açıklamada Türkiye'de GDO'lu tohum üretiminin bulunmadığı, ithalatının yasak olduğu ve bu konunun biyogüvenlik yasasıyla teminat altına alındığı belirtilir.

*Biyogüvenlik: İnsan, hayvan ve bitki sağlığı ile çevre ve biyolojik çeşitliliği korumak için GDO ve ürünleri ile ilgili faaliyetlerin güvenli bir şekilde yapılmasıdır.

GDO bitkileri sandığımızdan çok daha fazla yaygındır. Mısır, domates, patates, pirinç, soya, buğday, kabak, bal kabağı, ayçiçeği, yer fıstığı, bazı balık türlerinin yanı sıra çalışmaların devam ettiği diğer ürünler; muz, ahududu, çilek, kiraz, ananas, biber, kavun, karpuz, kanoladır. En fazla üretimi yapılan ise soya fasulyesi, mısır, pamuk ve kanoladır.

Mısır, soya, kanola ve pamuk dünyada ticareti yapılan GDO'ların yüzde 99'unu oluşturuyor. ABD'de mısır, soya fasulyesi, pamuk, yonca, papaya, kabak, kanola, şeker pancarı; Kanada'da kanola, mısır, soya fasulyesi, şeker pancarı ve buğday GDO içermektedir. Amerika ve Kanada'da ürünler etiketlenirken üretici kendi isteğine göre GDO kullandığını belirtebiliyor ya da belirtmeyebiliyor.

Dünyada en fazla GDO ekimi 73,1 milyon hektar ile ABD'de yapılmakta. ABD'yi Brezilya, Arjantin ve Hindistan takip ediyor. Çin'de ekimi yapılan GDO'lu bitkiler pamuk, domates, tatlı biber, papaya ve kavak ağacı. Avrupa Birliği'ne üye ülkelerde ise GDO ürünlerinin üretilmesine ve satışına izin verilmiştir ancak Amerika ve Kanada'ya göre daha az GDO'lu ürün üretilir, denetimler daha sıkıdır ve GDO'lu ürünlerin etiketlerinde "bu ürün genetiği değiştirilmiş organizma içerir" ibaresi yer almak zorundadır.

Genetiği değiştirilmiş mısır, başlıca yağ, un, nişasta, glikoz şurubu ve fruktoz şurubu üretiminde kullanılıyor. Bunlar bisküvi, kraker, gofret, çikolata, şekerleme, cips, kaplamalı çerez, puding, mama, ketçap, mayonez, et suyu tableti, hazır çorba, kola, gazoz, meyve suyu gibi ürünlere de katılıyor. Genetiği değiştirilmiş soya yağ, un, kıyma, lesitin üretiminde de kullanılıyor. Bunların kullanımıyla kek, gofret, bisküvi, puding, çikolata, kahve kreması, margarin, mayonez, hazır köfte, sucuk, salam, sosis gibi ürünler hazırlanabiliyor