Çocukları çizdikleri resimlerden nasıl anlarız?
Çoğu kişi çocukları anlamanın zor olduğundan dem vurur. Oysa ki çocukların içleri de dışları gibi parlak ve şeffaftır. Tek yapmamız gereken iyi bir gözlemci olmak ve onları sıkmadan, strese sokmadan anlamaya çalışmaktır. Bu anlamlandırma yollarından biri de çizdikleri resimlerde saklıdır. Çocuklar iç dünyalarındaki çatışmaları, soruları, korkularını ya da sevinçlerini kimi zaman çizdikleri resimlerle bizlere anlatırlar. Kimi korkusunu büyük figürler çizerek gösterir kimi mutluluğunu tüm ailesini tek kareye sığdırarak çizdiğinde gösterir. Örneğin; annesinden yana sevgi eksikliği yaşayan çocuk, bunu kolları olmayan bir anne figürü çizerek anlatır. Peki, bu her zaman için doğru ve geçerli midir? Hayır. Her çocuk kendini çok farklı yollarla anlatır, biz bugün, resim yapmayı seven ve kendisini resim yaparak ifade eden çocukların ne anlatmak istediğiyle ilgileneceğiz. Çocuk resimleri analisti Ayşe Melis Barçağ ile çizgilerle çocukların ruh halleri üzerine konuştuk.
Önceki Resimler için Tıklayınız
💠
Özge Özkul: Bir çocuk neden bazı figürleri sürekli çizer? Bu tekrar eden şekillerin ardında nasıl bir mesaj olabilir?
Bazen içindeki duyguyu tekrarla da atabilir çocuk, burada önemli olan çizdiği figürün ne olduğudur. Bir çiçek çizmesi başka ama korkutucu bir insan figürü çizmesi çok başka olur. Korktuğu ya da aşamadığı şeyleri çizerek aşmaya çalışabilir. Ya da bazen görülmek ister; annem-babam ya da bakan her kimse, beni görsün, anlasın ister; bunlar da çizdiği resimlere yansır. Her zaman söylüyorum; önemli olan çocuğu iyi gözlemlemek... Bu gözün sürekli üstünde olması demek değil; anlatmaya çalıştığı şeyleri dikkatli dinleyebilmek demektir.
💠
Özge Özkul: Çocuklar bazen resimlerinde korku veya kaygılarını dışa vururlar. Bunu nasıl fark ediyorsunuz ve nasıl bir yol izlenmeli?
Çizdiği resimdeki objeler ya da karakterler ve renkler bunu belli ediyor. Diyelim ki çocuk kötü bir video izledi, aile bunu bilmiyor. Görsellerde canavar şekilleri çizebilir. Çocuğu yiyen bir canavar, bu durumu gayet yerinde açıklar. Tabii sadece video ile düşünmeyelim; baba eve geldi, anneye bağırdı. Çocuğun çiziminde bu da çıkabilir; birine bağıran bir canavar figürünü çocuğa sorduğunuzda açıklaması mümkündür. Bu durumda onu endişelendiren durum ya da olay hakkında konuşup kaygısını hafifletmek gerekiyor. Biz yetişkinler ertesi gün normale dönebiliyoruz ama çocuklar bu olayların uzun süre kaygısı ile mücadele etmeye çalışıyor. Resim ve oyun ile onları sağaltmaya çabalıyor.
💠
Özge Özkul: Çizimlerdeki boşluklar ya da aşırı detaylardan ve renk seçimlerinin öneminden bahsedebilir misiniz?
Çizimlerdeki aşırı detaylar, sorun hakkında faydalı ipuçları verir. Anlamlandırma, durum hakkında analizi daha kolaylaştırabilir. Çünkü bir analiz yapılırken çocuğa sorulanın dışında, çizdiği kirpik bile anlam ifade edebilir. Aşırı detayın yanında boşluklar varsa, yaş ve gelişim dönemine göre daha çok anlam ifade eder. Eğer çocuk 3-4 yaş civarında ise zaten ondan detaylı bir görsel beklemek ütopik olur. Bu durumda da çocuğun yaş ve gelişim seyri, çizdiği resimlerin analiz durumlarını değiştirir.
Çizdiği şekiller ne kadar önemli ise renkler de o oranda değerlidir. Örneğin; kahverengi rengi çok kullanan bir çocuk, korunmak istiyor olabilir. Siyah renk karamsarlığı simgeler. Fakat burada çocuğu resimden bağımsız düşünemeyiz; siyah çizdi kesin karamsar demek sığ bir bakış açısı olur. Resmi ve çocuğun gelişim durumlarını ayrı ayrı incelemek gerekli. Tabi ki çocuğa verilen materyal durumu da analizi etkileyen faktörlerinden biridir. Eğer çocuğun elinde sadece sarı ve kahverengi renkleri varsa bu çizilen resimde analiz yapmak çocuğa haksızlık olur.
💠
Özge Özkul: Çizimde aile bireylerinin yer alışı veya almayışı, ne anlatır? Özellikle bir aile üyesinin resimlerde hiç yer almaması neye işaret eder?
Gösterdiğim (yukarıda yer alıyor) resim, 10 yaşında bir kız çocuğuna ait. Analiz niyeti ile yaptırmadığım bir resimdi ama fark ettim ki görseldeki kişi sayısı ile aile sayısı uyumsuzdu. Bunlar kim diye sorduğumda; ailede olmasını beklediğimiz abla, ortada yoktu. Neden çizmediğini sorduğumda; "o zaten bizimle değil ki ayrı takılıyor" dedi. Burada direkt olarak aile bağlarını anlamak mümkün. Şöyle bir detay daha var; sıralamayı kendisi, babası, annesi ve küçük kardeşi şeklinde yaptı. Annesi ile arasında mesafe var. Bunu analiz yapmadan da biliyordum ve çizim tam da beklediğim gibi çıkmıştı. Annesi, küçük kardeşini daha çok koruyordu. Bu sebeple de annesiyle kardeşini yakın çizmişti. Kendisi uzaktaydı. Babaya daha yakın hissediyordu kendisini, çizimi de buna uygun oldu, baba onun yanındaydı.
Bu görsel, aile bağlarını anlatan güzel bir görsel. Burada dikkat edilmesi gereken konu; normal yaş gelişimine rağmen çizimlerin daha küçük yaş durması. Bu sorunlu bir durum mu? Hayır. Zaten resim ile kendisini ifade etmeyi sevmeyen bir çocuk var karşımızda. Sürekli çizimle ilgilense geliştirebilir kendisini, istemezse de başka bir yöntem ile sorunlarını anlatmayı tercih edebilir.
💠
Özge Özkul: Bir çocuğun resmindeki insan figürlerinin boyutları ve yüz ifadeleri, çocuğun sosyal ilişkileri hakkında ne söyler?
Bir çizim tane tane incelendiğinde çok fazla bilgi verebilir. Yüz şekilleri ve insan boyutları bize çizdiği kişi her kimse, bu kendisi ya da başkası olabilir; o kişi hakkında ne düşündüğünü açıkça belirtir. Örneğin; bedeni çok büyük bir insan figürü çizdi ve elleri yok. Yaş ve gelişim evresine dikkat ederek baktığımızda -7 yaşı baz alalım- o kişi annesi ise annesini büyük görüyor; el ve kol detayı olmadığı için de sevgi eksikliği yaşadığını anlatabilir, bize. Tabi bunu duyan anneler hemen resim çizdirmesin; bazen çocuklar unutabiliyor ya da başka bir açıklama yapabiliyor. Resmi çocuktan da dinlemek gerekiyor.
💠
Özge Özkul: Çizimlerde mekânsal algı yani ev, okul gibi yerlerin resmedilişi çocuğun güvenlik hissini nasıl yansıtır?
Çizdiği ev, okul gibi yerlerin pencere ve çatı çizimlerine dikkat ediyoruz. Bunlar da bize detay veriyor çünkü bazen bir eve onlarca pencere çizebiliyor. Bu da bize çocuğun birden fazla ebeveyn figürü ile karşılaştığı detayını verebiliyor. Çizdiği evde, çatı varsa güvende hissettiğini de söyleyebiliriz.
💠
Özge Özkul: Çocukların çizimlerinde yer alan hayali arkadaşlar, figürler, canavarlar vs. ne anlama gelir?
Bu durumlar çocuk için inanılmaz rahatlatıcı oluyor. Farklı düşünen de vardır muhakkak ama çocuk yaşadığı sıkıntıların üstesinden gelecek bir yöntem mutlaka bulur; bunu oyunla da yapabilir. Hayali arkadaşlar uzun süreli değilse ya da çizdiği canavar vs. figürleri aşırı tekrarlanmıyorsa, bir süre sonra çizimlerden gitmişse, panik olacak bir durum olduğunu düşünmüyorum. Çünkü bakmamız gereken şey çizimden ziyade, çocuk, resmi için ne anlatıyor? Canavar çizmiş mesela soruyorum; bu canavar burada ne yapıyor? Çiçekleri suluyor, diyor. Bu canavara kim kızabilir? 😄 Ama canavar çocuğa ya da bir başkasına zarar veriyorsa orada çocuğun aşamadığı kaygısı vardır; biraz daha dikkatli gözlemlemek lazım. Duygularını ifade etmesine alan açmak lazım.
💠
Özge Özkul: Bir çocuğun resimlerinde kendisini çizmemesi neyi ifade eder?
Görülmemeyi diyebilirim. Kendisinin var olduğunu hissedemiyor olabilir. Evde, çevresinde dışlanmış bir çocuk olabilir. Tekrara düşüyor olabilirim ama bir resimde çizmedi diye bu yargıya varamayız, bize tekrarlayan bir durum da gerekli. O gün çizmek istememiş olabilir, kafasında başka bir şey olabilir. Bunu dikkate alarak incelemek gerekiyor.
