Atik Valide Sultan çeşmelerinin akıbeti

Atik Vâlide Sultan Camii – Üsküdar / İstanbul

Atik Valide Sultan Külliyesi; İstanbul Boğazı'nın Anadolu yakasında Üsküdar Toptaşı mahallesinde 1570 tarihinde Sultan II. Selim'in karısı Nurbanu Valide Sultan tarafından Mimar Sinan'a inşa ettirilmiştir. Külliye, camii, medrese, sıbyan mektebi, darülşifa, tabhane, imaret, tekke, darülhadis, darülkurra ve hamamdan oluşur. Caminin kuzeyinde medrese, doğusunda sıbyan mektebi ve güneyinde diğer bölümlerden oluşur. 1570'li yıllarda Nurbanu Valide Sultan tarafından Mimar Sinan'a yaptırılan Valide-i Atik Külliyesi'nin en önemli kısmı kervansaraydır.

Atik Vâlide Sultan Camii'nin dış görünüşü

Külliye önceleri Valide Sultan adı ile tanınmış, III. Ahmed'in annesi Gülnûş Vâlide Sultan'ın Üsküdar İskele Meydanı'nda yeni bir külliye inşa ettirmesi üzerine Eski Vâlide, Atik Vâlide veya Vâlide-i Atik adlarıyla anılmaya başlamıştır. Mimar Sinan'ın tasarlamış olduğu cami, medrese, tekke, sıbyan mektebi, dârülhadis, dârülkurrâ, imaret (aşhane, tabhâne, kervansaray), dârüşşifa ve hamamdan oluşan yapılar topluluğu Toptaşı semtinde ve bugün kendi adını taşıyan mahallede, kuzeyi Çavuşderesi vadisine doğru alçalan çevreye hâkim bir yamaç üzerine kademeli olarak yerleştirilmiştir.

Atik Vâlide Sultan Camii'nin içinden bir görünüş

Külliyenin merkezini oluşturan cami-medrese grubu ortada yer almakta, caminin kuzeyinde şadırvan avlusu, avlunun bitişiğinde de daha alçakta kalan medrese bulunmaktadır. Caminin güney yönünde zamanla bir hazîre teşekkül etmiştir. Batı yönünde ve Kartal Baba caddesinin öbür yakasında, birbirlerine bitişik olan fakat kendi içlerinde bağımsız birimler oluşturan dârülkurrâ, dârülhadis, dârüşşifa ile aşhane, tabhâne ve kervansarayı içine alan imaret bulunmaktadır.

Atik Vâlide Sultan Camii'nde vazo, iki şemse, girift çiçek ve yaprak desenli bir çini levha

Sinan'ın hemen bütün eserlerinde olduğu gibi Atik Vâlide Camii'nde de nisbetlerin âhengi ile anlam kazanan cephelerde süsleme yok denecek kadar azdır. Buna karşılık iç mekânda oldukça zengin bir süsleme programının uygulanmış olduğu görülmektedir. Tezyinat unsurları içinde öncelikle, caminin inşa edildiği dönemde en parlak çağını yaşayan İznik çiniciliğinin gerek kalite ve teknik, gerekse renk ve kompozisyon açısından çok başarılı örnekleri olan panoları zikretmek gerekir.

Hepsi sır altı tekniğinde imal edilmiş olan ve renkli kompozisyonlarında natüralist çiçek motifleri ağır basan bu çiniler mihrap çıkıntısında yoğunlaşmaktadır. Bu bölümdeki pencerelerin üst hizasında yer alan ve mihrap tarafından iki eşit parçaya bölünen yazı kuşağında, lâcivert zemin üzerine beyazla ve celî-sülüsle kaleme alınmış Âyetü'l-kürsî bulunmaktadır. Zemininde yer yer rozetlerin, küçük çiçeklerin, yaprakların ve geometrik geçmelerin serpiştirilmiş olduğu yazı kuşağında bazı harflerin karınları fîrûze ve meşhur mercan kırmızısı ile renklendirilmiştir.