Türkler ‘devlet’ olmadan yaşayamazlar

Türk tarihi Asya'dan Avrupa'ya ve Afrika'ya çok geniş bir coğrafyada cereyan etti. Rahmetli Durmuş Hocaoğlu bu durumu şöyle analiz eder: "Coğrafya, Türk'ü her zaman için "kuvvetli" olmak mecburiyetinde bırakmıştır. Zira, Türk, daima, çok mühim, çok kritik, çok stratejik, çok zor ve zorlu coğrafyalarda bulunmuştur... Türkler, boğulmamak için, Tarih ve Talih tarafından mahkûm edildikleri bu coğrafyayı aşmalı ve onun için de "güç" sahibi olmalı idiler... Türk ya güçlü olur, ya da yok olur! Mesele bundan ibarettir. Bu ise karşımıza "Devlet" problemini getirmektedir: Türk, mutlaka ve behemehal "Devlet" sahibi olmalıdır; O, devletsiz yaşayamaz".

Türkler, tarihte devletleriyle var olmuşlardır. Devlet olmazsa milletimiz tarihten silinir, gider. Türk milleti varlığını devlet olmadan koruyamadığı için devleti kutsallaştırmıştır. Nesiller gelir geçer devlet hep var olur.

Dolayısıyla Türk milleti de kimliğini kaybetmeden tarih sahnesinde var olmaya devam eder. Atalarımızın en çok korktukları husus devletsiz kalmaktır. Türk aydınları, düşmanları bile devletsiz kaldığında bu durumun ne kadar kötü olduğunun üzerinde durarak, devletsizlikte ortaya çıkan anarşiye dikkat çekip, kendi devletlerinin ebediyete kadar devam etmesi için dua etmişlerdir. Günümüzde Libya, Suriye, Irak ve birçok Afrika ülkesi devletsizliğin neye mal olacağını gösteren acı örneklerdir.

Nitekim İbn Haldun da "Mukaddime"sinde devletin insanoğluna mutlak anlamda gerekli olan bir kurum olduğunu ve bunun tarihi zorunluluk olduğunun üzerinde durur.

Bizim tarihimizde devlet, Hobbes'un tahayyül ettiği Leviathan, yani yenilmez, karşı konulamaz bir canavar olan ve halkına hesap vermeyen otoriter devlet değildir. Türk devleti milletini koruyan şefkatli bir babadır. Tarihi devlet anlayışımıza göre devlet ailenin genişlemesinden ibarettir. Bu yüzden hükümdarla halk, baba ile evlat gibidir. Türkler'de devletin temeli millete hizmet ve adalettir. Türk devletlerinde iktidarda kalmak "millete hizmet" ve "töreye sadakat"le mümkündür.

Eski Türkler'de devlet ile hayat adeta eşdeğer kavramlardı. Bu yüzden devlet, kendisinden her şey beklenen kutsal bir varlık olarak görülmüştür. Devlet, Türk tarihinin merkez müessesesidir ve töreye göre kurulmuştur. Devlet anlayışımız, Türk medeniyetinin karakteristiği ve Türk tarihinin şahdamarıdır. Büyük tarihçi Osman Turan, "Devlet anlayışı bakımından bir Türkmen beyi ile bir Türk sultanının aralarında pek büyük bir ayrılık yoktu" diyerek bu anlayışın milletimizin tamamında aynı olduğunu ifade eder.

Türk düşüncesi ve hayatı üzerine önemli eserleri bulunan Sait Başer'in araştırmaları eski Türkler'de "Töre"nin manasının Tanrı'nın koyduğu nizam olduğunu, günlük hayata yansımasının ise hukuk, nizam, devlet düzeninde uyulacak kurallar manzumesi olduğunu ortaya koymuştur: "Atalarımıza göre töre her şeydir. Töre'nin bir yönü de devletsiz yürürlüğe girmemesidir. O bakımdan Türkler törelerini yaşayabilmek uğruna devlete kutsiyet izafe etmişlerdir. Türk devletindeki kutsallık fikri Devlet'in Töre'yi yaşanabilir kılmasından ileri gelir. Dolayısıyla Türk devletleri Töre'nin prensipleri doğrultusunda kurulmuş devletlerdir. İslam'dan öncekiler olduğu gibi İslam'dan sonraki bütün Türk devletleri Töre esaslı devletlerdir. Nitekim Türkler'de devlet başkanı ve yöneticiler, töreye uymak zorundadırlar." Kutadgu Bilig'e göre "Töre ile devlet büyür ve dünya düzene girer. Zorbalık ile devlet küçülür ve dünyanın nizamı bozulur."

Türk tarihine bakıldığında devlet adamlarının "fena fi'd-devle" oldukları, yani kendi varlıklarını devletin varlığı içinde erittikleri, devletle bütünleştikleri görülür. Dündar Taşer bu kavrama özellikle dikkat çeker.

Cevdet Paşa, Maruzat isimli eserinde ilginç bir anekdot anlatır: "Bir akşam Âli Paşa, yemek için Fuad Paşa'nın yalısına geldi. Fuad Paşa yaltaklanmak için, "Sokollu ve Köprülü gelip de şu zamanı görseler, onların zamanlarında iş görmek kolaydı. Hüner şimdilik zamanının meselelerini halletmektir" şeklinde Âli Paşa'nın hep eski vezirlerden daha önde geldiğini gösteren sözler söyledi. Bu derece aşırı dalkavukluğa dayanamayıp dedim ki: "Köprülü Mehmed Paşa Fenâ fi'd-devle olmuş, gerçekleri bilen bir ihtiyar kişi idi. Her arzudan vazgeçerek, bütün düşüncesini rükuya varmış bir devleti kaldırmağa yöneltti. Başardı da. Şimdi öyle fedakâr bir vezir olsa, devleti yeniden canlandırır. Siz ondan bilgilisiniz, fakat bahçe düzeltmek ve adam kayırmak gibi kişisel işlerle uğraşıyorsunuz. Onun için Sokollu ve Köprülü gibi büyük başarılara erişemiyorsunuz."