Sürgündeki hanedanın ebedi istirahatgahı
Osmanlı'nın 408 yıl boyunca sürdürdüğü hilafet makamı, 1924 yılında çıkarılan bir kanunla sonlandırıldı. Bundan 94 yıl önce bugün, Osmanlı hanedanı üyelerine ülkeyi terk etmeleri için 48 saat mühlet tanınmış; Halife Abdülmecid, ailesi ile birlikte daha o gece sınır dışına çıkarılmıştı. Birçok hanedan üyesi, Fransa'ya gitmeyi tercih etti ve ne yazık ki, naaşları dahi bir daha Türkiye topraklarına dönemedi. Bugün, Fransa hükümeti tarafından Faslılara hediye edilen Bobigny Müslüman Mezarlığı'nda, birçok hanedan üyesinin mezarı bulunuyor. Hanedanın "gidişe mahsus" pasaportlarla öz vatanlarından sürgün edilmeleriyle başlayan hikayelerini sizlerle buluşturuyoruz.
TBMM'de alınan bir kararla Hilafet Makamı'nın 3 Mart 1924 tarihinde kaldırılması ardından, Osmanlıhanedanın ülke topraklarını terk etmesi kararlaştırılmıştı. Çıkarılan kanunla hanedanın erkek üyelerine ülkeyi terk etmeleri için 48 saat, kadın üyelerine ise, 10 gün mühlet tanındı.
Hanedan mensuplarının her birine dönüşü olmayan, sadece "gidişe mahsus" birer pasaport ve ikişer bin İngiliz lirası verildi, mal varlıkları tasfiye edildi ve Türkiye'ye değil girmeleri, Türk topraklarından transit geçmeleri bile yasaklandı.
Sınır dışı edilmede öncelik Osmanlı ailesinin o andaki reisi olan Halife Abdülmecid'e verilmişti. Abdülmecid, kızı Dürrüşehvar Sultan, oğlu Şehzade Ömer Faruk Efendi ve kadınlarıyla beraber bir gece önceden, sınır dışına çıkarılmış; İsviçre'ye gönderilmişti.
Dürrüşehvar Sultan, 1947 yılında hatıratında o güne ait duygularını şu sözlerle anlatır:
"Nereye gidiyorduk? Belki onulmaz bir felâkete doğru. Bu âni darbe ile bütün ümidlerim kırılmış ve saadetin parlak ışıkları sönmüştü. Karanlığa çekilerek o günlerin hatıralarını gözyaşlarımla silmeye çalıştım. Memleketten son bir hatıra diye, yerden bir çakıl taşı aldım. Gurbetteki ilk gecemi uykusuz kalarak, o taşı koynuma bastırarak ve hayatımızın güzel zamanlarını düşünerek geçirdim."
Bu karar sonrasında, hanedan üyelerinin büyük bir çoğunluğu, Fransa'ya göç etmek zorunda kaldı.
Başta son Halife Abdülmecid olmak üzere, Fransa'ya gitmeyi tercih eden hanedan üyelerinin büyük bölümü, zorluklar içerisinde yaşamlarını sürdürmeye çalıştılar.
Fransa'da hayatını kaybeden hanedan üyelerinden birçoğu, o dönemde Türkiye'nin cenazelerini kabul etmemesi nedeniyle, Fransa hükümeti tarafından Faslılara hediye edilen Bobigny Müslüman Mezarlığı'na defnedildi.
1937'de açılışı gerçekleştirilen mezarlığa, ilk olarak II. Abdülhamid'in kızı Ayşe Sultan'ın eşi Mehmed Ali Rauf; son olarak ise, 1973 yılında hayatını kaybeden Sultan V. Murat'ın torunu Şehzade Osman Fuat'ın cenazesi defnedildi.
Birçok hanedan üyesinin ebedi istirahâtgâhı olan bu mezarlıkta, sadece 1945 yılında hayatını kaybeden II. Abdülhamid'in oğlu Şehzade Ahmed Nureddin'in mezar taşı günümüze ulaşabildi.
1952'de Paris'te bir otel odasında öldükten sonra, Ahmed Nureddin'in yanına defnedilen II. Abdülhamid'in diğer oğlu Şehzade Abdürrahim Hayri'nin mezar taşı ise, ismi silinmiş olmasına karşın yerinde duruyor.
Hanedan üyelerine ait diğer mezar taşları ise, kaybolmuş durumda. Osmanlı mezarlarının bulunduğu alanın dışında yer alan V. Murad'ın kızı Selma Sultan'ın mezar taşı da ayakta kalabilmiş.
Bobigny Müslüman Mezarlığı'nda bulunan Osmanlı hanedanı mezarlarını ziyaret eden ise yok. Ziyaretçisi olan tek hanedan mezarı, hâlâ Fransa'da yaşayan yazar Kenize Murad'ın annesi, merhum Selma Sultan'a ait.
Bobigny Belediyesi Mezarlıklar İdaresi arşivinde bulunan dokümanlarda ismi geçen ve II. Abdülhamid'in kızı Ayşe Sultan'ın anılarını topladığı "Babam Sultan Abdülhamid" kitabında bahsedilen Bobigny Müslüman Mezarlığı'nda yatan Osmanlı hanedanından bazılarının isimleri şu şekilde:
Rabia Peyveste Hanım - Sultan II. Abdülhamid'in eşi
Şehzade Ahmed Nureddin - Sultan II. Abdülhamid'in oğlu
Şehzade Abdürrahim Hayri - Sultan II. Abdülhamid'in oğlu
Şehsuvar Hanım - Halife Abdülmecid'in eşi
Pınardil Fahriye Hanım - Şehzade Abit'in eşi
Şehzade Osman Fuat - Sultan V. Murad'ın torunu
Damad Mehmed Ali Rauf Bey - Ayşe Sultan'ın eşi
Ayşe Sıdıka Hanımsultan- Sultan Abdülmecid'in torunu
Selma Sultan - V. Murad'ın torunu
Son Halife Abdülmecid, 1944 yılında Paris'te kalp krizi nedeniyle hayatını kaybetti. Abdülmecid'in vasiyeti İstanbul'da babası Sultan Abdülaziz'in yanına defnedilmekti.
Hemen ardından Dürrüşehvar Sultan, cenazenin İstanbul'da defnedilmesi için, gizlice Türkiye'ye gelerek İnönü ile görüştü. Ancak ret cevabı aldı.
Paris Büyük Camii'nde tahnitle 10 yıl boyunca muhafaza edilen Abdülmecid'in naaşı, Dürrüşehvar Sultan'ın yıllar süren çabalarına rağmen İstanbul'a nakledilemeyince, Medine'ye götürülerek Cennet'ül Baki Mezarlığı'na defnedildi.
Osmanlı hanedanı için Türkiye'ye dönüş izni, 1952'de kadınlara; 1974'te ise, erkeklere çıktı.
