Piri Reis'in eseri Kitab-ı Bahriye hangi bilgileri içeriyordu?
Tüm dünyada yaygın inanış, pusulanın Çinliler tarafından Feng Shui'de kullanılmak üzere icat edildiği, daha sonra denizciler tarafından denizciliğe uygun hale getirildiği yönünde. Oysa mıknatıslı pusulaya ait en eski bulgulara, Muhammed Avfi'nin yazdığı Hikâyeler adlı Farsça eserde rastlanır. Piri Reis'in denizcilere Akdeniz kıyıları ve adaları hakkında bilgi veren Kitab-ı Bahriye adlı eseri ise modern deniz yolculuğunun rotasını hazırlamıştır.
1233 yılında Kızıldeniz ya da Basra Körfezi'ndeki bir deniz yolculuğunun anlatıldığı Muhammed Avfi'nin kaleme aldığı Hikâyeler adlı Farsça eserde pusula şu şekilde tarif edilir:
"Mıknatıs taşına sürtüldükten sonra suyla dolu bir kabın içine bırakılan ve suyun içerisinde bir süre döndükten sonra güneye geldiğinde duran demirden balık."
Mıknatıslı pusulanın İslam dünyasında denizcilik alanındaki kullanımına ilişkin ilk eksiksiz tarif Baylak Kıpçakî'nin 1282 yılında Mısır'da yazdığı Taşların Bilgisini Arayan Tüccarlar İçin Hazine Kitabı adlı eserde yer alır.
Kıpçakî, 1242 yılında bugünkü Lübnan'ın Trablus şehrinden İskenderiye'ye yapılan deniz yolculuğu sırasında gördüğü yüzer pusulanın kullanımını şöyle anlatır:
"Demir bir iğne bir saz parçasıyla artı şeklinde birleştirilip suyla dolu bir kabın içerisine koyulur. Daha sonra bu cihazın yakınına mıknatıslı bir taş getirilerek taşı tutan el kabın üzerinde saat yönünde bir kere döndürülür. İğne ve sazdan oluşan artı, bu hareketi takip eder. Mıknatıslı taş aniden uzaklaştırıldığında iğne meridyenle hizalanır."
İçinde mıknatıslı iğne bulunan, söğüt ağacından ya da kabak "balığı"ndan yapılan tasarımlardan da bahsedilir. Su üzerinde yüzen bu pusulalar katran ya da balmumuyla sızdırmaz hale getirilirdi. Bu pusula, ıslak pusula olarak bilinmekle beraber bir de kuru pusula vardı.
Kâğıt disk üzerinde zıt taraflara yerleştirilen iki tane mıknatıslı iğnenin ortasında huni benzeri bir şey bulunuyordu. Bu huni, kâğıt diskin düşmesini önlemek için koyulan cam levha ile sızdırmaz hale getirilmiş bir kutunun ortasını pivot alan bir eksen üzerinde dönüyordu.
Müslüman tüccarlar tarafından bu tasarımlarla birlikte Avrupa'ya götürülen pusula, Avrupa'da daha da gelişecekti.
Seyrüsefer aletleri geliştiren Müslümanlar aynı zamanda usta denizcilerdi. İbn Mecid, 15'inci yüzyılda Arabistan'ın Necd şehrinde doğmuş böyle bir kimseydi.
İbn Mecid'in kendisi gibi denizcilikle uğraşan babası ve büyükbabası, denizciliğin eğitimini veriyor ve Kızıldeniz'i avuçlarının içi gibi biliyordu. İbn Mecid Kızıldeniz'den Doğu Afrika'ya ve Çin'e giden deniz yollarının tamamına yakınını bilmekteydi.
Bu yollar üzerine şiir ve düzyazı türünde en az 38 eser yazmış olup bunlardan 25'i günümüze ulaşmıştır. Astronomi ve denizcilikten bahseden bu eserler, ayın evlerini, deniz rotalarını ve limanların enlemlerini içeriyordu.
Denizcilik alanının en önemli ismi, denizcilikle ilgili talimatlar içeren 450 yıllık Kitab-i Bahriye'si "Denizcinin Kitabı", "Donanma Kılavuzu" ve "Deniz İlminin Kitabı" isimleriyle tercüme edilen 16'ıncı yüzyıl kaptanıderyası Pîrî Reis'tir.
Bu eserin 1991 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından yayınlanan yeni baskısında orijinal el yazmasının renkli kopyası ve Osmanlıca metinle birlikte Latincesi, modern Türkçesi ve İngilizcesi de yer alır.
