Avrupa’nın en çok okunan eseri Osmanlı’yı nasıl kötüledi?
Baron de Tott ismini daha önce hiç duydunuz mu? Birçoğunuz onu muhtemelen yaptığı reform hareketleriyle tanıyorsunuz. Peki, bu Fransız askerinin kaleme aldığı bir eserde, İslam ve Türkler aleyhtarlığının da etkisiyle kusurlu gördüğü tarafları acı bir dille eleştirdiğini biliyor muydunuz? Baron de Tott'un hatıraları, Avrupa'da Türkler ile ilgili en çok okunan kitaplardan biri. Dolayısıyla Osmanlılar hakkında olumsuz düşüncelerin geniş kitlelere yayılmasına neden olarak uzun yıllar algı yöneten bir eser. Sizler için, Baron de Tott hakkında bilinmeyenleri derledik.
Osmanlı toprakları her zaman yabancıların ilgisini çekmiş, gözlemciler gördüklerini ve duyduklarını kimi zaman aynen aktarmış kimi zaman da abartarak ya da değiştirerek kendi toplumlarına aktarmışlardır. Osmanlı Devleti de kendi çağında pek çok Avrupalı seyyah ve yabancı görevliyi ağırlamıştır.
16. - 17. yüzyıllar arasında imparatorluk topraklarında bulunan bazı Avrupalılar, Türkçeyi bilim ve edebiyat dili için yetersiz görmüşler, Türklerin Arapça ve Farsça kullanmak ya da bu dillerden kelimeleri eklemek suretiyle kendi dillerinin yetersizliğini örtmeye çalıştıklarını iddia etmişlerdir. Oysa onların bu yaklaşımlarının ciddi bir gözlem ve tetkike dayanmadığı anlaşılmaktadır.
Böylece Avrupa halklarının zihnindeki Osmanlı imajının hakikatlerden uzak kalmasına neden olmuş, imparatorluk coğrafyasına gelme şansını bulamayan milyonlarca insan bu büyük kültür havzasını kendilerine sunulan pek çoğu ön yargılı ve maksatlı değerlendirmelerin çizdiği dar kalıplar içinde öğrenmek zorunda kalmıştır. Avrupa'ya Osmanlı ile ilgili gerçekleri saptırarak anlatan isimlerden biri Baron de Tott'dur.
François Macar kökenli bir Fransız askerdir. Tott, Fransa hükümeti tarafından, Osmanlı Devleti nezdine elçi tayin edilen eniştesi Vergennes'in sekreteri sıfatıyla, 1755'te İstanbul'a geldi. Asıl görevi Türkçe öğrenmek, Osmanlı İmparatorluğu'nun vaziyetini incelemek ve özellikle Kırım ile ilgili bilgi toplamaktı.
Baron de Tott, 1768 yılında çıkan Osmanlı-Rus Savaşı'nda önemli rol oynadı. Bir süre sonra Kırım'dan ayrılarak İstanbul'a gelen Tott, Osmanlı hükümeti tarafından, Çanakkale'de yer alan Rus donanmasına karşı boğazı korumakla görevlendirildi.
Hatıralarını dört ciltlik bir kitapta toplayan Baron de Tott, Macaristan'a döndü ve 24 Eylül 1793 tarihinde burada öldü.
Denizcilik okulunun temelini oluşturan denizcilik bilimi eğitimini başlattı. İstanbul Teknik Üniversitesi'nin geçmişi gerilere, Osmanlı dönemine, Sultan III. Mustafa'nın saltanat yıllarına kadar uzandığını biliyor muydunuz?
Osmanlı Devleti'nde ilk kez Batılı anlamda mühendislik eğitimi vermek üzere 1773 yılında kurulan Mühendishane-i Bahr-i Hümayun (İmparatorluk Deniz Mühendishanesi), gemi inşaatı ve deniz haritalarının yapılması konusunda uzman personel yetiştiriyordu. Baron de Tott, bu okulun kurulmasına öncülük etmiştir.
Baron de Tott daha çok Fransızca olarak kaleme aldığı hâtıratıyla tanınmıştır. Türkiye tarihi hakkında önemli bilgiler ihtiva eden bu eserin ikinci baskısı 1785'te Paris'te, üçüncü baskısı da 1786'da Maestricht'te yapılmıştır. Kısa sürede İngilizce, Almanca ve diğer Batı dillerine çevrilen eser Türkçeye yaklaşık iki asır sonra 1975 yılında tercüme edilmiştir.
Kitap dört bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde yazar Türkiye'ye geliş sebebini, deniz yoluyla gelirken yolda karşılaştığı olayları ve 21 Mayıs 1755'te İstanbul'a vardıktan sonra ilk intibalarını anlatır.
İkinci bölümde 1767'de Kırım'a giderken gördüklerini, Kırım hanı ile birlikte sefere katılışını anlatırken savaş ve Tatarlar hakkında geniş bilgiler verir. Üçüncü bölümde Osmanlı-Rus harbini, III. Mustafa'nın icraatını ve düşüncelerini, Çanakkale Boğazı'nın tahkimi ve askerî ıslahat konusunda bizzat yaptığı işleri, dördüncü bölümde de Akdeniz'e ve Mısır'a yaptığı teftiş gezisini anlatır.
