'Çağdaş Türk Resim Sanatı'nda at tasvirleri

Fatih Sultan Mehmed'in Ordusuyla Edirne'den İstanbul'a Yürüyüşü, 1903

Türk Resminde tarihi savaş resimleriyle tanıdığımız Hasan Rıza'nın atları ihtişamıyla, gösterişiyle resimlerinin başkahramanı gibidir. Şehit ressam Hasan Rıza Bey, 12 yılını İtalya'da sanat eğitimi ve görgüsüyle geçirmiş bir ressamdır. Edirne Sanayi Mektebi Müdürlüğü'nü üstlenmiştir. Balkan Harbi'nin sonlarına doğru Edirne'nin bombalandığı günlerde Edirne Hastahanesi'nin Müdürlüğü'nü de üstlenir. Şehrin işgalinden bir gün önce, bombardıman altındaki kentten, resimlerini kurtarmak üzere atölyesine doğru giderken yolda şehit edilir. Atölyesindeki resimlerin çoğu parçalanır, bazılarına el konularak götürülür, geriye kalan küçük bir kısmı ise halen Edirne Belediyesi'ndedir. Öğrencilerinden Sami Yetik ve Mehmet Ali Laga esir alınmalarına rağmen hocalarının eserlerine sahip çıkmaya çalışırlar. Fausto Zonaro, Hasan Rıza'nın bazı tarihi konulu tablolarını maalesef kopya etmiştir, bu yüzden Hasan Rıza'ya ait olan Fatih Sultan Mehmed'in İstanbul'a girişi ve gemilerin karadan yürütülmesini tasvir eden resimleri uzun bir süre Zonaro'nun sanıldı. Hasan Rıza yukarıdaki resmini birkaç kez çalışmış, 1898 tarihli çini mürekkebi çalışması Deniz Müzesi'nde, yağlıboya bir versiyonu ise özel koleksiyondadır.

Atatürk Heykeli

Çallı Kuşağı'nın hatta Türk resminin en önde gelen portre ustalarından biri olan Feyhaman Duran, okul çağlarında bile sağlam bir desen yeteneği ile gerçeğe uygun portreler yapmıştır. Bu yeteneğini salt fizyolojik benzetme değil, bir anlam aktarabilmek için amacıyla kullandığı düşünülmektedir. Yaptığı portreler fotoğrafik görüntünün dışında, kişinin iç dünyasını da yansıtmaktadır. Feyhaman Duran'ın yaptığı çok sayıdaki Atatürk portrelerinin hepsi de çok başarılı yapıtlardır. Bu resminde Mustafa Kemal Atatürk'ü at üstünde resmederek at tasvirini eserinde kullanmıştır.

Hipodrom

Yurt dışına çıkmadan önce İbrahim Çallı'nın yanında çalışmış, bu süre zarfında izlenimcilik akımından etkilenmiş, ancak yurt dışı eğitimin için gitmiş olduğu Fransa'daki eğitiminden sonra yurda döndüğünde izlenimci akımdan tamamen uzaklaşmış konstrüktivist (1914'te Rusya'da ortaya çıkmış bir sanat akımı. Resim, heykel ve mimari alanlarında egemen olmuş, genelde çağdaş malzemeleri kullanan ve geometrik kompozisyon anlayışını benimseyen bir tutumdur) bir temelden hareket ederek resim yapmaya başlamıştır. Bu resimde merkezde atlar ve jokeyler yer almaktadır. Yeşil ve mavi tonların hakim olduğu resimde hareket, atların ve jokeylerin hareketleriyle sağlanmıştır. Sanatçı bu çalışmasında ayrıntıya fazlaca yer vermemiştir.

Vatan Emredince, 1918

Namık İsmail'in yaptığı Vatan Emredince, at üzerinde ellerinde mızraklarla uçurum gibi bir yerden boşluğa ilerleyen askerlerin görüldüğü bir resmidir. Kompozisyonda ağırlık resmin sağ kısmında toplanmıştır. Burada farklı pozisyonlarda resmedilmiş altı at ve at üzerinde üç asker görülmektedir. Atların hareketleri ve taşların aşağı düşüşleri ile devinimin hissedildiği bir kompozisyondur. Kompozisyonun en çarpıcı öğesi, hareket olgusudur. Adeta tablodan fışkırır biçimde betimlenmiş atlarla doruğa ulaştığı anlaşılan hareket ifadesi izleyici üzerinde çarpıcı bir etki oluşturur. Resmin merkezinde, at üzerinde elinde kapalı şekilde bayrak tutan, başı öne eğik biçimde duran bir figür görülür. Etrafında da farklı duruşlarda at başları görülür. Resmin sol kısmında da şaha kalkmış at üzerinde, elinde mızrak tutan, yüzü tam olarak görülmeyen bir asker yer almaktadır. Bu figürün arkasında da, net görünmeyen, aşağı doğru düşmekte olan bir atlı asker vardır. Kompozisyonda sağlam desen anlayışı dikkati çeker. Özellikle atlar ayrıntılı biçimde işlenmiştir. Ressamın ifadeci yanı bu resimde de hissedilir. Atların yüzlerindeki ifade korkuyu yansıtmaktadır, ağızlarının açıklıklarından adeta çığlıkları duyulur. İnsanların yüzlerindeki sakin ifade ile tezat oluşturur. Tüm bunlar ve kullanılan renkler savaşın ne denli bir felaket olduğunu gözler önüne serer. Resme gri ve kahverengi tonlar hakimdir. Mızrakların ve atların çizimlerinde ince fırça tekniği gözlemlenir. Atların farklı duruşlarda vücutlarının aldığı pozisyon, sanatçının anatomi bilgisini ve sağlam desen anlayışını ortaya koymaktadır.