Endülüs'te yazılan Osmanlı'da okunan kitap: Şifa-i Şerif

Yayınlanma Tarihi: 29.07.2025 14:33 Güncelleme Tarihi: 29.07.2025 16:52

İslam klasiği olarak nitelenen eserlerden biri olan Şifa-i Şerif, Kadı İyaz'ın Peygamber sevgisi ve Hz. Peygamber'in müslümanlar üzerindeki haklarını anlattığı geniş çağlı eseridir. 12. yüzyılın ilk yarısında kaleme alınan eser Osmanlı coğrafyasında eş-Şifa olarak bilinmiştir. Prof. Dr. İsmail Güleç ile Şifa-i Şerif üzerine kuşatıcı bir röportaj gerçekleştirdik.

1/10

Soru: Eserin tam adı ve önemi hakkında bilgi verir misiniz?

Prof. Dr. İsmail Güleç:

▪ Eş-Şifâ bi-(fî) taʿrîfi hukūki (fî şerefi)'l-Mustafâ. Şifâ-i Şerîf Fahr-i Cihân Efendimiz (SAV) hakkında yazılan binlerce kitabın özeti mahiyetindedir.

2/10

Soru: Eserin müellifi Kadı İyaz kimdir?

Prof. Dr. İsmail Güleç:

▪ Aralık 1083 Sebte'de yani bugün İspanya'nın Kuzey Afrika'daki toprağı olan (Ceuta) dünyaya geldi. İyâz çeşitli âlimlerden temel dinî eserleri okudu. 30 yaşında iken hadis bilgisini ilerletmek için Endülüs'e, bir yıl sonra da Mürsiye'ye (Murcia) ve Kurtuba'ya (Córdoba) gitti. Sahîh-i Buḫârî ve Sahîh-i Müslim gibi hadis kitaplarını okur; İbn Rüşd'ün büyük babasından dersler görür. İki sene sonra memleketi Sebte'ye döner. 1121'de Sebte kadısı olur. Başta oğlu olmak üzere birçok öğrenci yetiştirir. 1137'de Gırnata kadılığına tayin edildi. Anlaşamayınca tekrar Sebte'ye döner. Siyasi olaylara karışır ve Merakeş'e sürgün gönderilir. 1149'da burada 66 yaşında iken vefat eder.

▪ Bid'at ve hurafeden uzak inancı, zâhidâne yaşayışı, İslâmî konulardaki tâvizsiz tutumu ve talebelerine karşı mütevazi kişiliğiyle tanınan Kādî İyâz zekâsı, etkileyici konuşması, hazırcevaplığı yanında Mağrib hattını güzel yazması gibi özellikleriyle de anılmaktadır. Hocası Ebû Abdullah Muhammed b. Ali et-Tağlibî, onun ölümüyle Mağrib'de yerini tutacak birini bırakmadan gittiğini belirtmiş, Zehebî de döneminde Sebte'de Kādî İyâz'dan daha çok eser veren bir âlimin bulunmadığını ifade etmiş, kaynaklarda çoğu hadis, usûl-i hadîs ve tarih sahasında olmak üzere kırk civarında eser kaleme aldığı belirtilmiştir. Ayrıca ricâlü'l-hadis, kıraat ve Kur'an ilimleri, fıkıh ve usûl-i fıkıh, kelâm, ensâb, Arap dili ve edebiyatı alanlarında da söz sahibi olduğu belirtilen Kādî İyâz devrinin hadis imamı diye anılmış, Kur'ân-ı Kerîm sûreleri ve Hz. Peygamber'in (SAV) methi hakkında kasideler yazmış.

3/10

Soru: Şifa-i Şerif niçin yazıldı?

Prof. Dr. İsmail Güleç:

▪ Birinci sebep: Kendisinden Resûl-i Ekrem'in (SAV) yüceliğini, ona gösterilmesi gereken saygıyı, bu saygıda kusur edenlerin durumunu anlatan bir kitap yazması istendiği için bu çalışmayı yaptığını ve Resûlullah'ın (SAV) müslümanlar üzerindeki haklarını da ortaya koyduğu eserini 535 (1140-41) yılında kaleme aldığını belirtmektedir.

▪ İkinci sebep: eş-Şifâ'yı Resûl-i Ekrem'in (SAV) peygamberliğini inkâr eden ve mûcizelerine dil uzatanlar için yazmadığını, kitabını Resûlullah'ın (SAV) davetini kabul edenlerin ona olan sevgisini arttırmak, sünnetine daha fazla sarılmalarını sağlamak ve imanlarını kuvvetlendirmek amacıyla telif ettiğini söyler.

4/10

Soru: Eserin muhtevası nedir?

Prof. Dr. İsmail Güleç:

▪ Birinci bölüm: Hz. Peygamber'e (SAV) gerekli saygının gösterilebilmesi için onun maddî ve mânevî güzellikleri, Allah katındaki üstün yeri ve mûcizeleri ele alınmakta;

▪ İkinci bölüm: Hz. Peygamber'e (SAV) inanıp itaat etmenin, onu bütün gönlüyle sevmenin, kendisine salâtüselâm getirmenin gereği vurgulanmaktadır.

▪ Üçüncü bölüm: Kitabın asıl konusunun ele alındığını gölüm. İlk iki bölümün buna giriş niteliği taşıdığını söyleyen müellif burada Resûl-i Ekrem'de (SAV) bulunabilecek ve kesinlikle bulunmayacak hususları, Allah Teâlâ'nın onu günahlardan ve kötülüklerden koruduğu gerçeğini ve insan olması itibariyle yaptığı şeyleri anlatmaktadır.

▪ Dördüncü bölüm: Resûlullah'a (SAV) dil uzatanlara uygulanacak hükümler incelenir.

▪ Her konuya âyetlerle ve müfessirlerin bu âyetlerle ilgili açıklamalarıyla başlanmakta, ardından gelen hadislerde ilk hadis senediyle, diğerleri senedsiz olarak verilmekte ve zaman zaman âlimlerin meseleye dair görüşleri nakledilmektedir.

5/10

Soru: Şifa-i Şerif'in kaynakları nelerdir?

Prof. Dr. İsmail Güleç:

▪ Zengin bir kaynak listesi var. Kādî İyâz çok yönlü ilmî kişiliğiyle konuları âyet, hadis, İslâm hukuku, dil ve edebiyat gibi pek çok yönden işlemiş, siyer ve megāzî, kelâm ve tasavvuf ilimlerinin önde gelen âlimlerinden faydalanmıştır. Hadiste Kütüb-i Sitte yanında İmam Mâlik, Ahmed b. Hanbel, Bezzâr, Taberânî, Ebû Süleyman el-Hattâbî, İbn Abdülber en-Nemerî, Ebü'l-Velîd el-Bâcî; tefsir ilminde İbn Cerîr et-Taberî, Ebü'l-Leys es-Semerkandî; tasavvufta Muhammed b. Hüseyin es-Sülemî, Mekkî b. Ebû Tâlib; siyer ve megāzîde İbn İshak, Vâkıdî, İbn Sa'd; fıkıhta özellikle İmam Mâlik ile Mâlikî fakihlerinden İbn Habîb es-Sülemî, Sahnûn, İbn Sahnûn, İbn Abdûs el-Kayrevânî, İbnü'l-Cellâb; Arap dili, edebiyatı ve kıraat ilimlerinde Ali b. Hamza el-Kisâî, Yahyâ b. Ziyâd el-Ferrâ, Müberred, Sa'leb, Zeccâc, Niftaveyh, Muhammed b. Ahmed el-Ezherî ve Rummânî; kelâm ilminde Ebü'l-Hasan el-Eş'arî, Bâkıllânî, İbn Fûrek ve Ebû İshak el-İsferâyînî gibi otoritelerden yararlanmıştır. Görüşlerinden en çok faydalandığı zâhidler arasında Sehl et-Tüsterî, Abdülkerîm el-Kuşeyrî zikredilebilir. Kādî İyâz eserinde âlimlerin farklı görüşlerini nakletmekle yetinmemekte, bu görüşler arasında tercihler yapmaktadır. eş-Şifâ'yı müelliften başta oğlu olmak üzere pek çok kimse rivayet etmiştir.