Tarihte toplumu dönüştürme ve kültürel hegemonya aracı olarak mizah dergileri
Mizah dergilerinin günümüze ait bir tür olduğunu mu düşünüyorsunuz? Oysa serüveni Osmanlı'ya dayanıyor. Tanzimat dönemi ile birlikte modern anlamdaki dergiciliğin yayın hayatına girmesi, farklı dergi türlerini de ortaya çıkardı. Bunlardan biri de mizah dergileri. Osmanlı'da 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren yaygınlaşmaya başlayan ve değişen siyasi, sosyal, ekonomik koşullarla şekillenen mizah dergilerinin günümüzde olduğu gibi büyük oranda toplumsal algıyı şekillendirme rolü vardı. Osmanlı'da geleneksel mizah anlayışından Batılı mizah anlayışına geçişi ve mizah dergilerinin üstlendiği temsiliyet rolünü, dönemin mizah dergileri üzerinden inceledik.
Önceki Resimler için Tıklayınız
Şaka, bahsi geçen dergilerin aksine 1909'da mühendislik öğrencileri tarafından amatör şekilde çıkarılan bir mizah dergisiydi. Dergide mühendislik öğrencilerinin gözünden kaleme alınan bilmeceler, karikatürler, düşünceler ve haberler yer almaktaydı.
Yine dönemdeki mizah dergilerinin aksine, Şaka'nın çıkarılış amacı öğrencilerin birbirini daha iyi anlaması ve tanışmasıydı.
Derginin en güçlü yanını çizimler ve karikatürler oluşturdu. Aynı zamanda okuldaki hocaların çizimleri ve yazıları da dergide yer edindi.
Cem dergisi 1910'da Cemil Cem tarafından İstanbul'da yayımlanan haftalık mizah dergisiydi. Kalem dergisinden sonra Batılı anlamda çıkan ikinci dergidir.
Derginin başyazarlığı Refik Halit Karay tarafından yapıldı. İlk basım yıllarında Fransızca sayılar da çıkaran dergi, Cumhuriyet'ten sonra tamamen Türkçe yayımlar yaptı. Dergi 1929'da Cemil Cem'in iktidarla olan uyuşmazlığı sonucu 49. sayısından sonra kapandı.
1910'da Baha Tevfik tarafından yayın hayatına sunulan Eşek dergisi, haftada iki gün pazartesi ve perşembe günleri yayımlandı. Uzun ömürlü olmayan dergiler arasında yer alan Eşek, 16. sayısından sonra kapatıldı.
Diğer mizah dergileri gibi Eşek dergisinde de genellikle güncel ve siyasi olaylar konu edilir.
1920'de Sedat Simavi tarafından çıkarılan edebi ve siyasi mizah dergisidir. "Bükülen dudaklara biraz tebessüm vermek" mottosuyla çıkan dergi, kapanan Kalem ve Cem dergilerinin yerini tutacağını belirtti. İlk etapta iki haftalık çıkan dergi, zamanla haftalık olarak çıkmaya başladı ve 72 sayı basıldı.
Diken dergisinde Ahmet Rasim, Ömer Seyfettin, Rıza Tevfik, Aka Gündüz, Ziya Ortaç gibi önemli isimler de yer aldı.
Güleryüz haftalık mizah dergisidir. Diken dergisinin kapatılmasıyla Sedat Simavi tarafından çıkarılan dergi, 1921'de yayın hayatına girdi. Güleyüz, ilk sayısını okuyucularına şu şiir ile müjdeledi:
"Güleryüz"üm, somurtganlık istemem
Ne söylesem inan olsun, şakadır
Sözlerimde ne keder var, ne elem,
Bazı ciddi bile dursam: cakadır!"
Dergi yayın hayatı boyunca Anadolu'daki Milli Mücadele'yi destekledi. Aynı zamanda Güleryüz dergis iAtina mizah dergilerinde Türklere karşı yapılan çirkin karikatürlere cevaben pek çok yazı ve karikatür yayınladı.
