Özbekistan'ın hürriyet meşaleleri

*Görselde Semerkand'ın gözdesi Registan Meydanı'nı görmektesiniz. DİYAR-I ÖZBEK Özbekistan, Türk tarihinin ayrılmaz bir parçası olan Timur Devleti'ne ev sahipliği yapmış kadim bir coğrafyadır. Ali Şir Nevai, Uluğ Bey, Ali Kuşçu, Timur ve Babür gibi hem önemli yöneticilere hem de ilim ve sanat alanında dünyada güçlü yankılar uyandıran aydın bilim insanlarının öz yurdudur. Özbeklerin kutlu beldelerinden olan Harezm, Semerkand, Buhara yüzyıllar boyu Kıpçak ve Karluk Türklerinin torunlara kucak açar ve böylece öz Türk diyarı olur. Türkler ata yurdu Ötüken'den ayrılıp farklı coğrafyalara keşfe çıkarlar. Kıpçak ve Karluk kökenli Türklerin duraklarından biri de diyar-ı Özbekistan olur. Fakat diğer Türk coğrafyalarının başına gelen onların da kaderi olur. Türk halkı, kirli Rus siyasetinden payına düşeni alır. Türkçe sevdalısı şair:Ali Şir Nevai *Fotoğrafta Chor Mino yani Çar Minar Medresesi'ni görmektesiniz. STRATEJİK BİR NOKTA: FERGANA İlk kez 10 Eylül 1876 yılında, Fergana Vadisi merkezli kurulan Hokand Hanlığı Rus işgaline maruz kalır. Bu tarihten itibaren Fergana pek çok çatışmaya ve savaşa şahit olacaktır. Özbekistan bunun yanı sıra gurur verici meseleler ile de gündeme gelir. Örneğin Özbek Türkleri bağımsızlıkları için canları pahasına mücadele etmişlerdir. Bunun en güzel örneklerini; Abdullah Kadiri, Süleyman Çolpan, Gafur Gulam ve Abdullah Apirov da görürüz. Fergana Vadisi nerde? Meşhur Fergana Vadisi, Özbekistan'ın doğusunu, Kırgızistan'ın güneyini ve Tacikistan'ın kuzeyini kapsayan, Türkler için kutsal ve değerli bir vadidir. ABDULLAH KADİRİ (ABDULLA QODİRİİ) Abdullah Kadiri, 10 Nisan 1894 tarihinde Taşkent'te çiftçi bir ailenin son çocuğu olarak dünyaya gelir. Çok çetin yaşam koşullarından büyüyen Abdullah, 9 yaşındayken zengin bir adamın yanında çalışmaya başlar. Adamın okuma - yazma bilen bir yardımıcıya ihtiyacı olduğundan Abdullah'ın okumasına destek verir. Başta Rusça olmak üzere bölgedeki hakim yabancı dilleri öğrenir, ilim tahsil eder. Küçük yaşta ve zorlu yaşam koşullarında eğitimini tamamlamış olur. Bir zaman sonra Moskova'ya giden Kadiri, Özbek gazete ve dergilerinde yazılar kaleme almaya başlar. Özbek Türkçesi Ramazan sözlüğü MEŞHUR ESERİ: ÖTKEN KÜNLER Yazım hayatına atıldıktan sonra kendi vatanı için kalemiyle mücadeleler verir. Gelecek nesillere ders niteliği taşıyan, adı hafızlardan silinemeyecek bir eser bırakır. Özbek Edebiyatının ilk romanı olan 'Ötken Künler' yani 'Geçmiş Günler' adlı yapıtını kaleme alır. 1917 yılında üç aşamada yazmaya başladığı romanı, 1925 yılında tamamlar. Eserlerinde yer verdiği özgürlükçü düşünce nedeniyle Rus hükümeti tarafından mahkum edilir. Tüm bunlara rağmen 1991 yılına gelindiğinde Kadiri'ye, Ali Şir Nevai ödülü verilir, 1994'te ise Özbekistan'ın bağımsızlığının üçüncü yılında bağımsızlık ödülü takdim edilir. Şehit yazar olarak anılan Abdullah, Türk dünyasının birliğini ve hürriyetini savunan en önemli seslerden biri olduğu için Özbek milli edebiyatının kurucusu kabul edilmektedir. Usta kalem, doğduğu belde olan Taşkent'te 4 Ekim 1938'de hayata gözlerini yumar. Adı, Özbekistan'daki caddelerde, sokaklarda, parklarda ve okullarda ve daha önemlisi yüreklerde yaşatılmaktadır. SÜLEYMAN ÇOLPAN Türkistan'ın övüncü olan yazarlardan biri de Süleyman Çolpan'dır. Asıl adı Abdulahmid Süleymanoğlu olan Çolpan, Fergana Vadisi'nin Andican kentinde dünyaya gözlerini açar. Babası dönemin önemli alimlerinden biri olan Süleymankul Molla Muhammed Yunusoğlu'dur. Dolayısıyla ilk eğitimini babasının yanında alır. Yaşıtlarına kıyasla oldukça şanslıdır, iyi bir eğitim alır ve Arapça, Farsça, Almanca ve İngilizce gibi yabancı dilleri öğrenerek ilmini önemli bir noktaya taşır. Azerbaycan ve Türkiye'deki edebi hareketlilikleri yakından takip eder; Ziya Gökalp, Tevfik Fikret ve Mehmet Akif gibi önemli kalemleri yakından tanıma fırsatı bulur. Özbek edebiyatını özgürlükçü fikirleriyle mayalayan Çolpan, yazım hayatında 'Çolpan, Endicanlı, Kalender, Mirza Kalender' gibi mahlaslar kullanmayı tercih eder. Türkistan Avazı gibi yerli gazete ve dergilerde binden fazla yazı kaleme alır. Bunların yanı sıra vatan, millet aşkını kamçılayan; 'Uyanış ve Tan Sırları' gibi şiirleri vardır. Türkmen boylarının filozof ozanı: Mahtumkulu ÖZBEK ŞİİR AKIMININ KURUCUSU 1905 yılında Türkistan'da büyük yankı uyandıran Ceditçiler'in büyük tesiri altına girer. Bilhassa İsmail Gaspıralı'nın izinden gitmeyi, vatanı Özbekistan'da olan Rus zulmünü dünyaya duyurmayı arzular. Kendini Türklerin kutsal yıldızı çolpan gibi görür. Sabaha karşı ortaya çıkan çolpan yıldızının insanlara, hayvanlara ve kervanlara nasıl yol gösteriyorsa kendisi de halkına esaretten kurtulmaları için kılavuzluk etmek istedini söyler. Dediğini de yapar. Süleyman Çolpan; Özbek şiir akımının kurucusu, oyun yazar, çevirmen, istidatlı yazar ve yayıncıdır. Yaşadığı dönemde Özbekistan'ı Rus hükümeti yönetmektedir. Kaleme aldığı özgürlükçü yazılarıdan ötürü 'komüznizme karşı' olduğu iddia edilir. Ardından halk düşmanı ilan edilir ve 4 Ekim 1938 yılında kurşuna dizilerek şehit edilir. GAFUR GULAM Özbek edebiyatında hürriyet meşalesini yakan bir diğer isim Gafur Gulam'dır. Usta yazar, 10 Mayıs 1903 tarihinde Taşkent'in Korgantegi mahallesinde dünyaya gelir. O da Süleyman Çolpan gibi şanslı olan bir çocuktur. Babası ilimle meşgul olan Gulam Mirza Arifoğlu'dur. Gulam'ın annesi de edebiyat ile yakından ilgilenen kültürlü bir hanımefendidir. Memleketinde evvela öğretmen olarak görev alan Gafur, daha sonra Özbekistan'da çıkan çeşitli dergi ve gazetelerde yazılar neşreder. Akademik hayatını bir köşeye itmez ve bu kıymetli meşgalesine Özbekistan edebiyat enstitüsünde asistan göreviyle devam eder. Uzaktaki kardeşimiz: Mağcan Cumabayoğlu ÖZBEK ŞİİR SAHASININ TANINAN SİMASI Özbek şiir sahasında tanınan bir sima olan Gafur; deneme, makale, fıkra, hikaye ve tenkit türlerine yazım hayatında yer verir. Şairliğe adım attığında kaleme aldığı ilk şiiri, Gözellik Nimede yani Güzellik Neyime olur. Şiirlerinde adeta kendi okulu olan Gulam Mektebi'ni kurar. Kendi şiir türü olarak da Gafurane Şiir adı altında sanatını insanlara takdim eder. Gafur Gulam'ın hiciv türünden kaleme aldığı eserleri ona, asıl şöhrete kavuşturan özelliği olur. Pek çok türde eser kaleme alan yazarın belki de tanınmasına en çok vesile olan yapıtı, çocukluk yıllarından esinlerek yazdığı Şum Bala yani Yaramaz Çocuk olur. Yazar, doğduğu yerde yani Taşkent'te 10 Temmuz 1966 yılında yaşama gözlerini yumar. ABDULLAH APİROV (ABDULLA OPİROV) Özbek şiirinin en güçlü isimlerinden Abdullah Apirov, 1941 yılında Kaşkaderya vilayetine bağlı olan Neköz köyünde dünyaya gelir. İyi bir eğitim alan Apirov, Taşkent Üniversitesi, gazetecilik bölümünden mezun olur. Sanat camiasında 1950 yıllardan itibaren giren Abdullah, edebi yönünü şiir ile ortaya çıkarır. 1964 yılında kaleme aldığı Ben Niçin Seviyorum Özbekistan'ı? şiiriyle Sosyalist sistemi ve Sovyet tipi yaşamı ciddi anlamda eleştirir. Zamanla kaleme aldığı eserler ile Özbek edebiyat sahasında büyük akisler uyandıran yazar, gençlerin en büyük örneği haline gelir. Kazak Edebiyatı'nın zirvesi: Abay Kunanbayoğlu Eserlerinde Sovyet karşıtı cümleleri ile oldukça sıkıntılı günler yaşar. Fakat yazım hayatına ara vermeden çeşitli dillerden önemli eserlerin çevirilerini yapar. 31 Ağustos 1991 yılında Özbekistan'ın bağımsızlığını ilan etmesinin ardından milli marş yarışması düzenlenir. Apirov'un kaleme aldığı 'Mehdiye' adlı Özbek marşı birinci olur. Yazılarında ele aldığı konuşardan ötürü çile şairi olarak da tanınan Abdullah, 17 Haziran 2021'de yaşama gözlerini yumar. Altın vadiler, can Özbekistan Ecdadın merdane ruhu sana yâr! Ulu halk kudreinin coştuğu zaman Âlemi kendine çeken diyâr! (Özbek milli marşından bir kesit)

Özbekistan'ın hürriyet meşaleleri

Kadim Türk diyarlarından Özbekistan, 1800'lerde Rus işgali sonucu yüzyıllar boyu sürecek manevi bir sürgüne mahkum edilir. Ata yurdun Kıpçak ve Karluk boyuna mensup öz evlatları, bu boyunduruğa canları pahasına dur diyecek ve yazılarıyla hürriyet meşalesini yakacaklardır.

İLGİNİZİ ÇEKEBİLECEK DİĞER MAKALELER

Bir şair olarak III. Murad'ın portresi

Ekrem Demirli: Hallac-ı Mansur Yazdığını Yaşadı, Yaşadığını Yazdı

Türkiye'nin Antik Mirasları: Keşfedilmeyi Bekleyen Kentler

Hafta sonu rotası: Edirne

FİKRİYAT GÜNDEM

İngiliz Aktivist Ruth Herbert, Filistin İçin Yürüdü: "İnsanlığımız Filistin ile Sınanıyor"

Semender nesiller

Tarihimizde unutulmayan uçak kazaları

Jew York tarihe karışıyor