“Müptela-yı gama” sorulması gereken en uzun gece: ‘şeb-i yelda’

Yayınlanma Tarihi: Aralık 21, 2019 16:40 Güncelleme Tarihi: Aralık 21, 2021 09:47

Farsça, "yılın en uzun gecesi" anlamına gelen 'şeb-i yelda', 21 Aralık'ı 22 Aralık'a bağlayan gecedir. Bu gece, kısa günlerin biteceğinin habercisi olması bakımından İran'da yüzyıllar boyunca kutlanmıştır. Şeb-i yelda, zaman kavramının aşıklar için çok önemli olduğu klasik şiirde de ayrıca yerini alır. Aşıklar için bir ıstırap haline gelen gecelerin, bu en uzun gece olan 'şeb-i yelda'da nasıl bir hal aldığını divan şiirindeki beyitler üzerinden şerhleriyle birlikte inceledik.

1/16

"Şeb-i yeldayı müneccimle muvakkit ne bilir,
Mübtelâ-yı gama sor kim geceler kaç saat"

Sabit

Müneccim: Astronomi ile uğraşan kimse
Muvakkit: Güneşe bakarak namaz vakitlerini bildiren kimse.
Mübtelâ-yı gam: Üzüntü, keder bağımlısı

En uzun geceyi müneccim ve muvakkit ne bilir, gecelerin kaç saat olduğunu keder bağımlılarına (aşıklara) sor.

2/16

Sabit, Nabi ile aynı dönemde yaşamış 17. yüzyıl şairlerinden biridir. Günümüzde pek bilinmeyen Sabit'in pek çok beyiti, dönemindeki şairler arasında şöhret bulmuştur.

Müneccim, yıldız ilmiye uğraşan, ayın, güneşin ve gezegenlerin hareketlerinin insanlara ve yeryüzündeki birtakım hadiselere tesir ettiğine inanan kişidir. Muvakkit de eskiden güneşe bakarak namaz vakitlerini bildiren kimsedir. Görüldüğü üzere, müneccim ve muvakkit zaman kavramıyla uğraşan kişilerdir. Bu kişiler zaman kavramıyla bu kadar hemhal olmalarına rağmen, gam bağımlıları yani aşıklar kadar şeb-i yeldayı bilemezler. Onlar yalnızca vaktin miktarını tayin edebilirler, aşıklar ise bu uzun gecede ıstıraplarına yenilerini ekler.

Geceler, aşıklar için sevgilinin hasretini daha yoğun bir şekilde çektiği keder vakitleridir. Modern dönemde zamanın göreceli bir kavram olduğu ispatlanmıştır. Muvakkit ve müneccimlerin tayin ettikleri nesnel zaman, aşığın öznel zamanında daha da uzayarak çekilmez bir hal alır.

3/16

"Yılda bir olur şeb-i yeldâ velî ey subh-ruh
Alem-i hecrün inen çokdur şeb-ı yeldâları"

Behişti

Velî: Ama
Subh-ruh: Sabah yanaklı
Alem-i hecr: Ayrılık dünyası

Ey sabah yanaklı sevgili! Şeb-i yelda (en uzun gece) yılda bir kez olur ama ayrılık dünyasının şeb-i Yeldaları (en uzun geceleri) çoktur.

4/16

Klasik şiirde sevgilinin yanağı aydınlık olması bakımından sabaha benzetilir. Sabahları yeryüzüne güneş doğar, sevgili ise tüm bu sabahların aydınlığını yüzünde taşır. Müneccim ve muvakkitlerin tayin ettiği şeb-i yelda yılda bir kez olsa da ayrılık dünyasında aşığa her gece şeb-i yeldadır.

5/16