Arama
Görüş dünyasının ölçüsüz güzellikleri 'renkler'
Doğa, gün batımı, kusursuz yaratılmış canlılar, bulutlu bir şehir sabahı, meyveler ve sebzelerin sergilendiği bir manav tezgâhı, deniz kıyısı… Hepsi gözünüzün önünde renkleriyle canlanmaz mı? Kimi zaman hüznü kimi zaman tazeliği hissettirmez mi gördükleriniz? Tesirini ruhumuzun derinliklerinde hissettiğimiz her renk, yaşamımız boyunca insanlığın, büyük imparatorlukların savaş, güç, matem, sevgi renkleri de oldu. İnsanlar her şey gibi renklere de anlam yükledi, onları birer sembol haline getirdi.
"Dünyanın renkleri karşısında insan nedir? Dünyanın renkleri, insanın duygularından da büyüktür."
(Juan Ramón Jimenez)
Güneş ışınları bilim dünyasınca kanıtlanmış yedi renge sahip. Bunlar mor, lacivert, mavi, yeşil, sarı, turuncu ve kırmızı. Bunlardan yeşil, kırmızı ve sarı renk kompozisyonu Osmanlı sancak renkleri arasında görülen renklerdi. Yeşilin yaşamı, kırmızının gücü, sarının da egemenliği temsil etmeleri nedeniyle Tuğrul Bey'in, Alparslan'ın ve Melikşah'ın ordularında bu üç rengin ön plana çıktığı sancakların yer aldığı biliniyor. Hindistan'da yogo ile ilgilenenler, insan vücudunda tıp bilimindeki hormon bezleri olarak adlandırdığımız yedi çıkma bulunduğuna ve bunların renklerle ilintili olduğuna inanmaktadırlar.
Günlük yaşamımızda, psikolojimiz üzerinde büyük etkisi olan renkler aynı zamanda bedenimizi etkilemekte ve hareketlerimizi sınırlamakta. Yaşadığımız yörede giyimimizin ve kullandığımız eşyaların renklerini çevremizdeki baskın renklere uyum sağlayacak tonlarda seçme eğilimindeyiz. Zamanla asıl anlamlarından uzaklaşmakla birlikte rengin sembolik kullanımının kalıntıları varlığını hissettirir. İnsan ruhsal ve bedensel sağlığını korumak amacıyla ışık ve renklerden yararlanma yollarını aramış, Türk kültür yapısında renkler, belirli anlamlar kazanmış öz anlamının dışında çeşitli amaçlarda kullanılmıştı. Buradan hareketle her rengin ayrı bir rahatsızlığı tedavi etme özelliği olduğu kanısı yaygınlaşmıştı.
"Renk doğrudan ruhu etkiler. Renk klavyedir, gözler çekiçler ve ruh ise pek çok notayı barındıran piyanodur. Sanatçı onu çalan, bir tuştan diğerine kasıtlı olarak dokunarak ruhta titreşimler yaratan eldir." (Wassily Kandiski)
Işığın yarattığı renk bir çeşit enerjidir. Bu enerji hem vücut fonksiyonları hem de zihnimizi, duygularımızı etkiler. Görme işleminin temel organı göz olmakla beraber yapılan çalışmalar da aslında beynin gördüğü söylenmektedir. Günümüzde ileri teknolojiyle yapılan çalışmalarla artık biliyoruz ki renk, beyin dalgalarını, otonomik sinir sistemini, hormonal aktiviteyi etkiliyor ve çeşitli duygular uyandırıyor. Yani, bizim bir renge tepkimiz hem fizyolojik hem psikolojik.
1974'de K.W. Jacobs ve F.E. Hustmyer kırmızının yeşilden yeşilin de mavi ve sarıdan da fazla uyarıcı olduğunu kaydetmişler. Bu çalışmaya göre uzun dalga boyundaki renkler, kısa dalga boyundaki renklere göre daha uyarıcı. Bu çalışmalara göre bir kişiyi kırmızı bir odada bırakmak, o kişinin devamlı bir uyarılmaya maruz kalmasını sağlamaktır ancak etki kalıcı devamlı olan kalıcı bir etki değildir. Kırmızı odadan ayrıldığında bir süre sonra kişinin vücut tepkileri normale döner.
Fazla uyarıya maruz kalmak nefes alış verişinde, nabızda, kan basıncında, kas gerginliğinde değişiklik yaratır. Eksik uyarım da huzursuzluk, uykusuzluk, duygusal tepkilerde aşırıya kaçma, konsantrasyon bozukluğu, sinirlilik yaratabilir. Örneğin ortamın tamamen beyaz olması eksik uyarımdır ve bu bilinenin aksine dengeli, nötral bir etki bırakmaz.1976'da Rikard Kuller, renklerin yalnızca beynin dış tabakasını değil tüm merkezi sinir sistemini etkilediğini göstermiştir.
Renklerin alfa beyin dalgasını değiştirdiği çalışmalarla gösterilmiştir. EEG ve nabız oranlarını ölçen sistemlere göre erkekler ve kadınlar renklere farklı tepkiler gösteriyor. Renk, gözden beyne iletildiğinde beyin duyguları, zihinsel berraklığı ve enerji seviyesini etkileyen bir hormon salgılar. Renklerin kombinasyonlara göre insanlar üzerinde negatif ya da pozitif psikolojik etkileri görülebiliyor.
Erkekler yeşil, deniz mavisi, turuncu, kırmızı ve mor gibi koyu ve iddialı renkleri tercih ederken, kadınlar açık mavi, açık yeşil, pembe gibi açık ve uçuk renkleri tercih ediyorlar.
İnsanın renkler âlemine yönelmesi sarı-yeşil-mavi ve kırmızı olan dört temel mutlak ton sayesinde gerçekleşir. Zaman içinde yer küresinin dört olan yönünü simgeleyen bu renkler hiçbir zaman ışık yoğunluğunun değişmesiyle etkilenmedi. Kâinatı oluşturan elementlerin kendi renklerine sahip oldukları görülür. Toprak yeşil, hava sarı, ateş kırmızı su da mavi olarak kabul edilmişti.
Türklerden, renklerin yön belirten sembolik anlamları konusuna ilk defa dikkatimizi çeken Ziya Gökalp'tir. Ak, kara, gök ve kızıl dediğimiz (Beyaz, siyah, mavi ve kırmızı) dört renk pek çok coğrafi ad için de kullanılmış, Türk kültüründe yön bildiren kavramlardır. Bunların ötesinde Türk gelenek, görenek ve kültüründe gücü, kuvveti, hakimiyeti işaret etmek için sarı rengin ön plana çıktığı görülür.
Bahaeddin Ögel'in: "Hun atlı birlikleri (Çin ordusunun çevresinde, şöyle düzenlenerek yer) almışlardı: Beyaz atların hepsi batı yönünde yer almışlardı. Mavi (yani kır) atlar ibe doğuda sıralanmışlardı. Bütün siyah atlar kuzeyde; kırmızı (yani doru veya al) atlar ise güneyde yer almışlardı." biçimindeki açıklaması renklerin yön kavramı olarak kullanılışının kanıtıdır.