Fiilde çatı nedir, özellikleri nelerdir? Fiilde çatı örnekleri… Fiilde çatı konu anlatımı…

1. Etken fiiller

📌Cümlede bildirilen işin, hareketin gerçek özne tarafından bizzat gerçekleştirildiği fiillere "etken fiil" denir.
📌Etken çatılı fiillere, gerçek öznenin aktif olduğu fiiller de diyebiliriz. Peki gerçek özne nedir?

Gerçek özne: "Yüklemin anlattığı işi üstüne almış, yargının oluşmasını sağlamış, yüklemin bildirdiği işi bizzat kendisi yapan öznelerdir. Gerçek özneler cümlenin içinde açık şekilde bulunup bulunmamasına gizli özne ve açık özne şeklinde iki şekilde bulunabilir."

Örnekler:

🖋Çocuklar kitaplarını unuttular.
🖊Balıkçılar, ağları çekti

NOT: Bu fiiller "-l, -n" çatı ekleri almazlar. Doğrudan doğruya kendi anlamlarıyla kullanılırlar.

UYARI : Etken fiiller, nesne – yüklem ilişkisine göre geçişli veya geçişsiz olabilir.

Örnek

🖋Benim sözlerimi herkes anladı.
cümlesinde "anlama" işini gerçekleştiren gerçek özne "herkes" sözüdür. Yükleme sorulan "neyi" sorusuna cevap veren "sözlerimi" ise nesnedir. Öyleyse bu cümlenin yüklemi öznesine göre etken, nesnesine göre geçişlidir.

2. Edilgen fiil

📌İşi yapan gerçek bir öznesi olmayan fiillere edilgen fiil denir.
📌Edilgen çatılı fiillerde özne işi yapan değil, yapılan işten etkilenen durumundadır. Edilgen fiiller, fiil kök veya gövdelerine "-l" veya "-n" eklerinin getirilmesiyle oluşturulur.

Örnekler

🖋Futbolcu kırmızı kartla oyundan atıldı.
cümlesinde "atma" işini gerçekleştiren yoktur. Onun yerine "atılma" eyleminden etkilenen "futbolcu" vardır. "Futbolcu" işi yapan değil de yapılan işten etkilenen durumunda olduğundan cümlede "sözde özne" görevindedir. O hâlde "atıldı" eylemi çatısına göre edilgendir.

🖋Bütün sokaklar temizlendi.
🖋Kitapların hepsi okundu.
🖋Kapı hızlı hızlı vuruldu.

Şiir türleri nelerdir? Şiir türü örnekleri

UYARI: Edilgen fiiller, nesne – yüklem ilişkisine göre daima geçişsizdir. Çünkü; edilgen fiillerde nesne gibi görünen öge, daima sözde öznedir.

Örnek

Kardeşim, kırtasiyeden güzel bir kalem aldı.

cümlesinde "alma" işini yapan özne (kardeşim) vardır. Cümle gerçek öznesi olduğu için etkendir. Alma işinden etkilenen bir öge, yani nesne cümlede vardır: Güzel bir kalem. Öyleyse bu cümle öznesine göre etken, nesnesine göre geçişlidir.

3. Dönüşlü fiil

📌Dönüşlü fiiller de, edilgen fiiller gibi, eylem kök ya da gövdelerinde "-l, –n" çatı ekleri getirilerek yapılan eylemlerdir.
📌Dönüşlü fiillerde eylemin kim tarafından yapıldığı bilinmekte (gerçek özne) ve bu yapılan işten etkilenen yine özne olmaktadır.
📌Yani işi yapan da işten etkilenen de öznenin kendisidir.

Örnek

🖋Fadime odayı süsledi. (Süsleme işini kim yaptı = Fadime = bu işten kim etkilendi = oda = Etken)
🖋Oda süslendi. (Oda kim tarafından süslendi = bilinmiyor = "n" çatı ekini almış = Edilgen)
🖋Fadime süslendi. (Süslenme işini kim yaptı = Fadime = bu işten kim etkilendi = Fadime = "n" çatı ekini almış = Dönüşlü)

4. İşteş fiil

📌Fiilde anlatılan işin birden fazla özne tarafından birlikte veya karşılıklı yapıldığını gösteren fiillere işteş fiil denir.
📌İşteş fiil, her şeyden önce, birden fazla öznesi olan fiil değil, olabilmesi, meydana gelebilmesi için birden fazla özneyi gerektiren fiildir ve bu fiiller (eylemler), özneler tarafından birlikte veya karşılıklı yapılır.
📌İşteş fiiller, fiil kök veya gövdelerine "-ş" ekinin getirilmesiyle oluşturulur.

Örnek

🖋Babam öğretmenimle görüşmüş.
🖊İki çocuk dövüştü.
🖊Konuyu uzun uzun tartıştılar.
🖊Araçlar köprü üzerinde çarpışmış.

UYARI: Türkçede kimi eylemler işteş çatılı eylem gibi görünür; ama bunlardan kimilerinde eylemin birlikte ya da karşılıklı yapılması söz konusu değildir. Bunlarda bir durumdan başka bir duruma geçiş söz konusudur. Bazı kaynaklarda böyle fiillere "nitelikçe işteş" fiiller denir.

Örnek

Bakım yapılan parklar güzelleşti.
cümlesinde "güzelleşmek" eylemi birlikte ya da karşılıklı yapılmayı değil, bir değişimi bildirir. Bu nedenle bu eylem işteş değildir.