Eski İstanbul sokaklarında kimleri görürdük?
İmparatorluk başkentleri idare merkezi olmanın yanında aynı zamanda farklı coğrafyadan insanların bir arada yaşadığı yerleşim birimleriydi. Bir başka deyişle bir imparatorlukta hangi unsurların yaşadığını görmek için başkentlerine bakmak yeterliydi. Bu durumun en bariz örneği ise Eski İstanbul'du. Eski İstanbul, nüfus ve yerleşim alanı bakımından şimdiki durumuna göre çok az ve küçük olmakla beraber günümüzün aksine çok renkli bir toplum yapısına ve hayat tarzına sahipti. Peki, eski İstanbul sokaklarında kimler vardı?
İmparatorluklar doğası gereği din, dil, ırk ve cins bakımından birbirinden farklı unsurları bünyesinde barındıran devasa yapılardı. Böylesine kozmopolit bir yapıyı idare etmek hâliyle zordu. Bütün bu zorlukları aşmak ancak herkesi memnun edebilecek bir idare mekanizmasıyla yani devlet yapısıyla mümkündü. Klasik dönemi göz önüne aldığımızda bu yapıyı kurmuş ve başarılı olmuş en önemli devlet Osmanlı İmparatorluğu'ydu. İslâm inancından hareketle farklılıkları kabul etmek, kültür ve medeniyetinin tekâmülünde bu farklılıklardan faydalanma yoluna gitmek Osmanlı'nın ayırıcı vasıflarından bazılarıydı.
Eski İstanbul en yakınından en uç coğrafyaya kadar kendisini Osmanlı İmparatorluğu'nun mensubu sayan âdeta imparatorluğun demografik özeti sayılan bir nüfus yapısına sahipti. Yani Eski İstanbul aynı zamanda Rumeli, Anadolu, Fas, Tunus, Cezayir, Mısır, Arabistan, Orta Asya, Kafkasya, İran ve Rusya demekti. Pax-Ottomana'nın (Osmanlı Barışı) sembol şehri bu konumunu kendi dışındaki sebepler yüzünden devam ettiremedi. Neticede, 19. yüzyılda başlayan ayrılıkçı hareketler, Birinci Dünya Savaşı'nın kaybedilmesi, imparatorluğun enkazından yeni devletler çıkması, Anadolu ile yetinmek durumunda kalmamız İstanbul'un nüfus yapısının değişmesine sebep oldu. Değişmeyen tek şey ise İstanbul'un çevresi için hâlâ bir cazibe merkezi olması.
Ancak geçmişin üç kıtayı toplayan İstanbul'u yerine yeni bir İstanbul var. Artık İstanbul Asya, Afrika ve Avrupa değil, Erzurum, Edirne, Antalya, Sinop, Sivas, Diyarbakır, Trabzon, Giresun ve Rize, yani Anadolu. Epey uzakta kalan eski İstanbul'u kitaplardan, kartpostallardan ve görsel malzemelerden takip ediyoruz. Ali Şükrü Çoruk'un İstanbul Yazıları isimli eserinde yer verdiği, Sadri Sema Aydoğdu'nun Eski İstanbul Hatıraları adlı eserinden, İstanbul sokaklarında kimler vardı, öğreniyoruz.
"Keserleri, rendeleri, çekiçleri, testereleri, burguları, kerpetenleri zenbilde yapı ustaları; kazmaları, kürekleri, lobutları omuzda kaldırımcılar. Köpekleri peşinde, fişekleri belinde, çifteleri elinde avcılar; baltalı, saltalı odun yarıcılar; tabancalı, kamalı, saldırmalı, sustalı, muştalı bulanık ve bulaşık kabadayılar…
Tırmıklı, oraklı ot ve ekin biçiciler; küfeli satıcılar, semerli hamallar, sıfır numara kalıplı, siyah sivri fesli, kolları yırtmaç kıvırcık ceketli, paçaları çapraz düğme pantolonlu bıçkınlar. Beyaz şeritli, beyaz kayışlı, tahta kılıçlı sünepe belediye çavuşları; ellerinde iri tane otuz üçlü, bellerinde çakaralmaz, palto omuzda cakalı polisler.
