İslam uygarlığında gerçekleştirilen trigonometri keşifleri
Birçoğumuzun trigonometriyle ilk tanışması sinüs, kosinüs ve tanjant hesaplayabilen bilimsel hesap makinelerinin elimize ilk tutuşturulduğu okul yıllarına tekabül eder. İleri düzey matematikle ilk gerçek ve büyüleyici buluşmamız olan bu garip işlevler kimimizi, aslına bakarsanız pek azımızı fazlasıyla heyecanlandırmıştır. Peki, bu karmaşık işlemlerin astronomiden denizciliğe pek çok farklı alanda kullanıldığını ve hayatımızı kolaylaştırdığını biliyor muydunuz? İslam uygarlığında Müslüman alimlerin temellerini attıkları trigonometriye dair keşifleri derledik.
Önceki Resimler için Tıklayınız
Trigonometri alanının en önemli isimleri arasında Harran'da doğan Bettânî gelir. 929 yılında Irak'ın Samarra şehrinde ölen Bettânî, en büyük Müslüman astronomlardan ve matematikçilerden biri olarak kabul edilir.
Onu trigonometri çalışmaya yönlendiren şey, gezegenlerin hareketlerini gözlemlemesi olmuştu.
Daha da önemlisi Bettânî, yaptığı matematiksel işlemleri açıklığa kavuşturmuş ve diğer matematikçileri kendi çalışmalarını mükemmelleştirmeleri ve geliştirmeleri için "gözlem ve araştırmaya devam etmeye" teşvik etmiştir.
Bettânî'nin yanı sıra Ebü'l Vefa, İbn Yunus ve İbnü'l Heysem de küresel trigonometriyi geliştirdiler ve astronomi problemlerini çözmekte kullandılar.
"Sinüs" ve "kosinüs" ifadelerini ilk kez kullanan Bettânî, bugün oran olarak bilinmelerine rağmen bunları birer uzunluk olarak tanımlıyordu.
Bettânî tanjantı "uzamış gölge", yani duvar üzerine monte edilmiş hayali bir yatay çubuğun gölgesi olarak nitelendiriyordu. 11. yüzyılda Bîrûnî, Hintlilerden farazi bir miras olarak alınan tanjant ve kotanjantın trigonometrik fonksiyonlarını trigonometrik fonksiyonlarını tanımlamıştır.
Arapçada açının karşısındaki kenarın hipotenüse bölünmesiyle elde edilen oranı ifade eden "ceb" kelimesinin hep cep hem de sinüs anlamına geldiğini ve Latinceye ve İngilizceye geçtiğini belirtmekte fayda var.
973 yılında doğan Bîrûnî, modern trigonometrinin temelini atanlar arasında yer alır. 780'de doğan Hârizmî ise sonraki dönemlerde Batı dillerine çevrilen sinüs, kosinüs ve trigonometrik tabloları geliştirmiştir.
