27 Mayıs 1960 Darbesi edebiyatımıza nasıl yansıdı?
Hayatla beslenen edebiyatımız, ülkemizde yaşanan siyasal, sosyal değişimlerden etkilendi. Tarihimizdeki darbeler de bu sebeple edebiyatçılarımızın sırt çevirdiği meseleler arasında olmadı. Fakat sanatçılarımızın demokrasi tarihine vurulmuş ilk darbeye ve Adnan Menderes'in idamına bakışı insanı hayrete düşürecek şekildeydi. Trajik olaylar, edebiyatçılar tarafından görmezden gelindi, hatta demokrasi tarihinin kara lekesi olan bu darbe açıkça alkışlandı. Öyle ki Adnan Menderes'in darbeyi hak ettiği gibi bir algı oluşturmaya çalıştılar. Peki, 27 Mayıs 1960 Darbesi edebiyatımıza nasıl yansıdı? Ahmet Hamdi Tanpınar'ın okurlarını hayrete düşüren tutumu neydi?
Önceki Resimler için Tıklayınız
◾ Bu duruma karşılık, darbeye maruz kalan şair, yazar ve aydınlar da vardı. Bu edebiyatçılardan biri de Necip Fazıl Kısakürek'ti. 1950'den sonra Menderes'le bizzat yakın temaslar kuran Necip Fazıl, Menderes'i dergisi ve gazetesinde desteklemişti. Bu yüzden o da 60 Darbesi'nde tutuklandı, 'Örtülü Ödenek davası'nda yargılandı, şiddete maruz kaldı.
◾ 'Benim Gözümde Menderes' 60 Darbesi'ndeki ülkenin vahim durumunu uzun uzun anlattı. Demokrat Parti'yi her şey aşikâr olmasına rağmen, darbeye karşı gerekli önlemi almamakla eleştirdi.
◾ Onunla beraber Peyami Safa, Orhan Seyfi Orhon, Yusuf Ziya da Örtülü Ödenek davasında yargılandılar. Kısakürek, Menderes'in idam edilmesinden duyduğu acıyı "O Zeybek" adlı şiirinde dile getirdi:
"Zeybeğimi birkaç kızan vurdular
Çukurda üstüne taş doldurdular
Bir de ya kalkarsa diye kurdular"
Necip Fazıl Kısakürek'in Benim Gözümde Menderes kitabını incelemek ve satın almak için tıklayın.
◾ Faruk Nafiz Çamlıbel de 1960 Darbesi'ne bizzat maruz kalan şairlerden biriydi. Darbeden sonra on altı ay Yassıada'da tutuklu kaldı. Hapis günlerini ise Zindan Duvarları adlı kitabındaki şiirlerinde dile getirdi. "Yusuflar" şiirinde bu hapis günlerini şöyle anlattı:
"Gece zindanda, Yusuflar, sıralanmış yatıyor
Yüzlerinden okurum, sapsarı rüyalarını
Kimi sehbada görür kendini, çarmıhta kimi
Ve ararlar yine zindandaki dünyalarını!"
◾ Faruk Nafiz'in yanı sıra, Ali Fuad Başgil de bu dönemde yargılanan aydınlardan biriydi. 60 Darbesi'nde bir yazısı yüzünden hukuksuz biçimde yargılanarak üç ay tutuklu kaldı. Daha sonra Cumhurbaşkanlığına aday olacakken, darbeci askerlerin tehdidi ile bundan vazgeçirildi, söz konusu sıkıntılı günleri, Hatıralar adlı kitabında anlattı.
Ali Fuad Başgil'in Hatıralar kitabını incelemek ve satın almak için tıklayın.
60 Darbesi'ni destekleyen 'edebiyatçılar', 12 Mart Muhtırası'nda silahların kendilerine çevrildiğini görünce, bir anda pozisyon değiştirdi. 1960'ta darbeyi alkışlayanlar, bu kez darbenin gerçek yüzüyle, işkenceyle, baskıyla, hapisle bizzat yüz yüze geldi. Çünkü tüm darbeler baskıcı ve antidemokratiktir. İşte bunun sonucunda 12 Mart'ı konu edinen pek çok roman yazıldı.
