Klasik sanatımızın görkemli örneklerinden 3 eşsiz eser

Osmanlı mimarisini zirvelere çıkaran, Mimar Sinan'ın, dönemin padişahı Sultan II. Selim'in isteği ile Edirne'de 1568-1575 yılları arasında inşa ettiği Selimiye Camii, kapladığı yer bakımından en geniş cami olarak mimarlık tarihine geçmiştir. Tümüyle 2475 m2, iç bölümüyle 1575 m2 alanı kaplayan Selimiye Camii sadece bir cami değil medrese, hamam, türbe, imaret gibi birçok binadan oluşan külliye geleneğini devam ettiren bir yapılar bütünüdür ancak Mimar Sinan, külliyenin öbür yapılarının boyutlarını küçük tutarak tüm dikkatlerin cami üzerinde toplanmasını sağlamıştır. Duvarlarla çevrili bir avlunun ortasında yer alan cami, yaklaşık 40 m boyunda, 60 m eninde bir ibadet yeri ile buna kuzeyden bitişen, hemen hemen aynı ölçülerde avludan oluşur. Camii medrese ve Dar-ül Hadis, dört yanı duvarlarla çevrili, 190 x 130 m boyutlarında büyük dikdörtgen avlunun içine, ortada cami ve güneydeki köşelerde ikiz eğitim yapıları olmak üzere, simetrik bir düzende yerleştirilmiştir. Ortasında 16 köşeli, üzeri açık bir şadırvan bulunan avlunun çevresi üstü örtülü, önü açık revaklarla çevrilidir. Sinan'ın Selimiye'den önce yaptığı her yapıda, Selimiye'den bir parça bulmak mümkündür. Usta mimar, Selimiye Cami'nden önce Hadım İbrahim Paşa Cami'nde ve Rüstem Paşa Cami'nde sekiz köşeli kaide üzerine oturan kubbe şeklini de denemişti. Böylece Sinan büyük pratik araştırmalarla camiler için kendine en ideal görünen abide fikrini iyice hazırlayıp geliştirdikten sonra plan açısından altıgen veya sekizgen çardaklı şema düzeninin uygulamaları ile yenilikler getirdiği en büyük şaheseri Selimiye'nin inşasına başlamıştır. Selimiye'nin devasa kütlesinin insanın gözüne hiç batmayacak biçimde maharetle kademelenerek boyutlandırmasında Mimar Sinan'ın Kayseri'de geçen çocukluğu döneminde heybetli Erciyes dağından ilham aldığı söylenir. En çok müezzin mahfelindeki mermer sütun üzerinde, kabartma olarak yapılmış olan ters bir lale motifi hakkında efsanesi ile meşhur olan Cami'nin açılışını inşa fermanını yazan II. Selim ne yazık ki ömrü vefa etmediği için görememiştir. Cami sadece mimarisi değil onu tamamlayan tüm diğer sanatları da gelişmenin en yüksek noktalarına varmıştır. Mimar Sinan Selimiye'de dış yapı biçimi kadar iç mekân tasarımına da ağırlık vermiştir. Mermerden yapılmış minber, işçiliğindeki incelik, yükseklik, büyüklük ve güzellik bakımından bu grubun diğer şaheserlerini gölgede bırakır. Mihrap tarafında duvarlar, minberin arkası ve külahı ile camideki bütün alt kat pencerelerin alınlıkları göz alıcı çinilerle kaplanmıştır. Mihrap duvarındaki büyük çini panoların renk ve kompozisyonlarıyla Osmanlı ve dünya çiniciliğinin şaheserleri arasındadır. Hele Hünkâr mahfilinde bulunan bahar dallı, natüralist çiçeklerle ve soyut motiflerle bezeli çiniler mekânı bir hayal bahçesine çevirir. Kökü karanfil, lâle ve sümbüllerle zenginleştirilmiş meyve vermiş iki elma ağacı bütün Osmanlı çinilerinde tek orijinal dekordur. Selimiye Camii, yüksekliği 43,25 m, çapı 31,25 m olan muazzam bir kubbeye sahiptir. Kubbe üzerindeki kurşunun ağırlığı 18 tondur. Eserin kilit taşı 5 ton olup, taşın üzerinde beş metrelik altın kaplı âlem bulunur. Bu büyük kubbe 6 m genişliğindeki payanda kemerlerle birbirine bağlanan ve fil ayağı denen dev sütunlar üzerine oturur. İki tanesi kıble duvarına bitişik olan fil ayaklarının öteki altı tanesi ikişer ikişer doğu, kuzey ve batı duvarlarının önünde yer alır. Burada önemli olan sadece büyüklük değildir, dünyada daha büyük yapılarda var ama bu eserde iç mekânın ferahlığı, aydınlığı ve insanları bir kubbe altında, bölünmemiş, parçalanmamış her taraftan son sınırlarına kadar gerilmiş dengeli tek bir mekânda bir araya getirme amacıyla kurulan bütünlük eşsizdir. Yapının içinde tek ve büyük kubbeyle sağlanan görkemli bütünlük, bir başka ifadeyle bütün halinde toplanmış olan iç mekân dünya mimarisinde eşi olmayan bir etki ve mana taşır. Cami, içeri gireni önce bu bütünlüğün heybetiyle ardından her bir detayı ince ince düşünülmüş esere şahane bir sükûn veren unsurlarıyla büyüler. Kubbe mimarisi ilk olarak milattan önceki dönemlerde Mezopotamya'da görülür. Kubbe kelimesi Batı dillerine, Müslümanların Endülüs'teki hâkimiyetleri sırasında İspanyolca aracılığı ile girmiştir. Tarihi gelişimi süreci içinde boyutları büyüyen kubbe asıl önemli gelişimini Türk ve İslam mimarisinde kaydetmiştir. Zamanla cami mimarisinin vazgeçilmez bir unsuru haline gelen kubbe mimarisinde Osmanlı mimarları aşılamayan bir zirve ulaşmıştır. Kubbenin yapılmasındaki ideal olan mekân bütünlüğünü temin etmekle, mimarideki son şeklini Osmanlı mimarları vermiştir. Abanma ve taşımadaki problemlere rasyonel çözümleri de Osmanlı mimarisi getirmiştir. Türk mimarisi, ana mekânda geometrik ve köşeli, üst yapıda kubbeye uygun olarak dairevi ve kürevi geçiş unsurlarını anlayış içinde tatbik etmiş mekan içindeki dayanakları görünür hale getirdiği gibi dış payanda sistemi ile kubbe ağırlığını toprağa kadar götüren kademeli teşkilatı gerçekleştirmiştir. Mimarimizde en üst noktayı teşkil eden ve klasik devir mimarisinin bir sentezi olan Mimar Sinan, kubbe inşasında da bazı yenilikler getirmiştir. Erken devirdeki Türk üçgenleri ve bunu takip eden sarkıtlarla süslü pandantiflerin yerine, kubbeye geçişte daha yumuşak olan trompları kullanmıştır. Kubbe, mimaride evreni temsil eden bir simgedir. Tüm inanç sistemlerinde bu sebep ile dini yapıların çoğunda kubbesel örtü sistemleri tercih edilmiştir. Pazırık halısı, figür ve nakış, teknik ve sanat anlayışı bakımından oldukça zengin olması münasebetiyle, rahatlıkla eski çağın en değerli sanat eserleriyle karşılaştırılabilir. Pazırık halısı olarak tanınan halı, dünyanın bilinen ilk halısıdır. 1949 yılında Altay Dağı'nın eteklerindeki Pazırık bölgesinde buzullar arasında kalmış bir kurganda bulundu. M.Ö. IV. – V. yüzyıllara, günümüzden yaklaşık 2500 yıl öncesine tarihleniyor. 183x196 cm. ölçülerinde, 3.58 m2'lik bu eşsiz halının atkı ve çözgüleri yün. Gördes düğümü yani Türk düğümü ile kırmızı, küf yeşili, kahverengi ve sarı renklerle dokunmuş halının üzerinde merkezde 24 kareden oluşan bir desen yer alır, bu karelerin ortalarında palmet motifi olarak bilinen ve günümüze kadar çok yaygın kullanılan soyut motiflerinin ilk örnekleri görülür. Karelerin etrafını saran birinci bordürde efsanevi bir hayvan olan grifon figürleri, daha enli ikinci bordürde Hun sanatında metal, ahşap ve keçe üzerinde türlü şekillerde bulunan Sığın geyikleri yer alır. Üçüncü bordürde, orta karelerin içinde de görülen sembolik palmet motifi vardır. Dördüncü bordürde, tırısla giden atlar, atlara binmiş veya bir atlamalı olarak yanında yürüyen insan figürleri sıralanmıştır. İnsanların kıyafetleri bütün bordür boyunca gerek renk gerekse biçim bakımından aynı özelliklere sahiptir. Atların hepsinin yeleleri kesilmiş, kuyrukları bağlıdır. Bu eşsiz eserin ele geçmesiyle başlayan tartışmada pek çok araştırmacı, Orta Asya'daki göçebe topluluklarının bu mükemmellikte bir halıyı dokuyacak kültür ve teknikten yoksun oldukları ve üzerinde bulunan grifonların Ahamenid hanedanı (İran'da bu dönemde hüküm sürmüş bir hanedan) zamanındaki Pers üslûbunu yansıttığı iddiasıyla halıyı İran'a mal etmek istemiştir. Bu örnek, sanat eserinin aynı zamanda belgesel yönünün ve sanatçının yaşadığı çağın hayat tarzını eserine yansıtmasının ne derece önemli olduğunu göstermektedir. Halının desenin hazırlayan yetenekli sanatçı veya sanatçılar bu derece başarılı soyut ve realist desen ve figür birikiminin yanında aynı zamanda belgesel nitelikli eser vermişlerdir. Halının bordüründe görülen ve natüralist bir anlayışla dokunan sığın geyikleri sadece Asya'da yaşayan hayvanlardır. Atların kuyruklarının bağlanması Türk toplulukları arasında yaygın bir gelenektir, savaşa giden askerin ölümü (şehitliği) göze aldığını gösterir ve yelelerinin kesilmesi Türklerde bir yas alâmeti olarak bilinmektedir. Dolayısıyla la bu halının desenini tasarlayan dahi sanatçı binlerce yıl öncesinden günümüze gelen eserine kendi düşüncesinin, inancının ve yaşantısının imzasını da atmıştır. Daha sonra bir İskit mezarında bulunan son derece ince dokunmuş halı kalıntıları Pazırık halısının belli bir yerden getirilmiş tek örnekler olmadığını, aksine yaygın bir geleneğin ürünleri olduğunu göstermiştir. Çok olgun bir sanat anlayışını yansıtan bu şahane halının hem dokumu yönünden, hem desen ve kompozisyon açısından hem de malzeme kalitesi bakımından bu olgunluğa erişmek için geriye doğru çok uzun bir birikim süreci olduğu muhakkaktır. Bu değerli dokumanın, aksini iddia eden tüm zorlama iddialara rağmen, Orta Asya topluluklarının doğayla iç içe yaşamlarında zengin hayal güçleriyle geliştirdikleri desenlerle, -muhtemelen güzel genç kızların- mahir ellerinde dokunduğunu ifade etmek en gerçekçi yaklaşımdır. Sanat eserine bambaşka boyutlar katan bir diğer Sultan Han. Sultan Han, Aksaray-Konya karayolu üzerinde, kendi adıyla anılan Sultan Han kasabasındadır. Anadolu Selçuklu Sultanı I. Alaeddin Keykubad tarafından yaptırılan eser 1229 yılında tamamlanmıştır. Mimarı Şam'lı Muhammed bin Havlan'dır. Yaklaşık 4990 metrekarelik bir alana sahip olan dörtgen planlı yapı, Anadolu'daki Selçuklu kervansaraylarının en büyüğüdür. Klasik Selçuklu kervansaray şemasının en başarılı örneklerinden olan Sultan Han ileri taşan mermer taç kapısı, köşelerdeki kulelerle 50 metre genişliğindeki abidevi cephesi ve dıştan kulelerle desteklenmiş duvarlarıyla bir kaleyi andırmaktadır. Sultan Han kışlık ve yazlık olmak üzere açık ve kapalı iki kısımdan, -açık bir avlu ve hol bölümünden- oluşmaktadır. Açık avlunun ortasında bulunan köşk mescid dört kemer üzerine oturtulmuştur. Avlunun iki yanında mutfak, hamam gibi birimler yer alır. Hol bölümü yolcular ve hayvanlarına ayrılmıştır. Doğu cephesindeki muhteşem taç kapı ve mescidin geometrik bezemeleri, Selçuklu taş süsleme sanatının en güzel örneklerindendir. Kervansaraylar devlet adamları tarafından yaptırılan vakıf yapılarıdır. Geniş bozkırların ortasında insanların hem kendisine hem hayvanlarına yiyecek, barınacak, tedavi görecek güvenli bir sığınak olan bu kurumlarda misafirlerin bütün ihtiyaçları ücretsiz karşılanır. Issız dağ başlarında insanı karşılayan işlevliği ve planlaması ile sürekliliği olan kervansaraylar uzaktan doğayla uyumlu malzemesi, sanki orada tabiatın bir parçası gibi bütünleşmiş konumlanması, mimari tarz ve yapılanma olarak vazgeçilemez estetik duyarlılığıyla dikkati çeker. Yakınlaşınca kale gibi taş duvarlarla kuşatılmış bir kütlevi etkiyi ihtişamıyla ve heybetiyle tamamlayıp taçlandıran ince bir zarafetle işlenmiş taç kapı büyülü çekiciliğiyle konuğunu içeri davet eder. İnce bir işçiliğe ve anıtsal bir görünüme sahip olan anıtsal taç kapılar taşın sertliğine, katılığına tam bir tezat oluşturacak biçimde dantel gibi işlenmiştir. Yer yer sığ veya derin işleme teknikleri kullanılarak ince ve kalın çok sayıda bordürle çevrelenen taç kapılara çarpıcı ve hareketli bir form kazandırılmıştır. Görkemli ve derin görünümü kapılar mukarnaslarla kapı üzerine kadar indirilerek insanı rahatlatan boyutlara getirilir. Büyük meşhur kervan yolları üzerine -genelde- bir günlük yürüyüş mesafesiyle kurulan bu görkemli yapılar her türlü zorlu iklim şartlarında ve yorucu bir yolculuğun sonunda yolculara bu ihtişamlı kapılarını açar. Şimdi çoğu yıkık dökük, kimi restore edilip turistlere gösterilen ama hiçbiri asli işleviyle hayatta olmayan bu güzel yapılar hem sanat hem siyaset eseridir. Kervansaraylar tarihi İpek yolunun önemli bir bölümünü teşkil eden bu yolların ekonomiye katkısını iyi değerlendirerek ticareti teşvik etmek, canlı tutmak, cazip hale getirmek, yolları güvenli kılmak için yürütülen devlet politikasının bir eseridir. Bu tedbir ve teşvikler sayesinde Anadolu Selçuklu hâkimiyetine girmesinin ardından XII. yüzyıl sonuna kadar uluslararası ticaretin merkezi olmuştur. Hem fonksiyonel yönüyle hem siyasi olarak hem ekonomik hem toplumsal açıdan her açıdan, düşünülmüş işlev ve estetiğin inanılmaz bütünlüğünü yansıtan kompleks yapılardır. İnsanları, eşyaları, bilgileri, kültürleri, savaşları, sevgileri taşıyan yolların bu asil, sade, görmüş geçirmiş konakları ne bilinmez sırlar saklarlar ve bir masal gibi dinlemesini bilene hüzünlü hatıralarını, heyecanlı, uzun maceralarını anlatırlar, hem de gözsüz gördüklerini dilsiz anlatırlar. Kaynak: Çağdaş Sanatı Dönüştüren Klasik Esinler, İSMEK El Sanatları Dergisi Sayı:7

Klasik sanatımızın görkemli örneklerinden 3 eşsiz eser

Dünyanın bilinen ilk halısının nerede bulunduğunu biliyor musunuz? Peki, Osmanlı mimarisini zirvelere çıkaran eserimizin hangisi olduğunu? Sizler için klasik sanatımızın görkemli örneklerinden 3 eşsiz eseri derledik.

"Zaman belirleyici" olarak bilinen muvakkithanelerin bir örneği de Selimiye'de

"Gerçek Zamanlı Oyun Motorları ve Dijital Sanat: Sinemadan Oyunlara Uzanan Yolculuk" paneli düzenlendi

Dahinin izinde: Leonardo da Vinci'nin evrensel mirası

Bozkırın Efendileri'nden alıntılar

İmam Gazali'nin Kitabu't Tevbe kitabından alıntılar

Tolstoy Müslüman mıydı?

İslam’dan edebiyata kadar en özgün konuların podcastleri

5 başlıkta Filistin - PODCAST

Filistin direnişinin sembolü - PODCAST

Ankara'da terör örgütü ASALA tarafından şehit edilen diplomatlar için anıt yapılacak

Somali’nin hürriyet kahramanı: Muhammed b. Abdullah Hasan

Yahudi asrı ve iki aldatıcı ideoloji

Çin'den, İran'ın İsrail'e "sınırlı ve nefsi müdafaa" kapsamında karşılık vermesine destek

Sahabenin ümmete örnekliği

İslam sanatında zirve: Selçuklu çinileri

Kosova'nın 735 yıllık en eski camisi: Mlike

İnzivanın iktizası

Bozkırın Efendileri'nden alıntılar

Tolstoy Müslüman mıydı?

İmam Gazali'nin Kitabu't Tevbe kitabından alıntılar

Kalem - 7

Zihinsel Savaş: Karar Yorgunluğu

Yunus Emre'nin en çok sevilen 50 şiiri

Arama

Klasik sanatımızın görkemli örneklerinden 3 eşsiz eser

Dünyanın bilinen ilk halısının nerede bulunduğunu biliyor musunuz? Peki, Osmanlı mimarisini zirvelere çıkaran eserimizin hangisi olduğunu? Sizler için klasik sanatımızın görkemli örneklerinden 3 eşsiz eseri derledik.