Arama
Söyleyişteki basitlik ve kapsamlı anlatım: Sehl-i mümteni
Söyleyişteki basitliği ve kapsamlı anlatımı ile söylenilmesi kolay göründüğü halde taklit edilmek istendiği zaman güçlüğü ortaya çıkan sözleri meydana getiren sanat, sehl-i mümteninin, baş niteliği sadeliktir. Bu sadelik nedeniyle ilk bakışta söylenmesi kolay gibi görünür. Sizler için, elde edilmesi hemen hemen imkânsız kolaylık anlamına gelen sehl-i mümteniyi ve örneklerini derledik.
Sözlükte "kolay" anlamına gelen sehl ile "gerçekleşmesi mümkün olmayan" manasındaki mümteni' kelimelerinden meydana gelen terkibin sözlük anlamı "elde edilmesi hemen hemen imkânsız kolaylık" demektir.
Bir edebî terim olarak kolayca söylenmiş gibi görünen, ancak benzerinin söylenmesi çok güç olan özlü söz ve ifadeyi belirtir. Sehl-i mümteninin en belirgin özelliği doğallık, kısa anlatım ve anlaşılır olmaktır. Benzerinin yapılmasındaki zorluk da doğallığı ve vecizliğiyle ilgilidir. Sehl-i mümteniyi "kısa, sade, tabii bir ifadeyle yoğun ve özlü anlatım" şeklinde de tanımlamak mümkündür.
Ziyâ Paşa, Harâbât'ta Süleyman Çelebi'nin Mevlid'ini sehl-i mümteni örneği diye gösterip onu överken şöyle der:
"Sûrette egerçi sâde düzdür
Aşk u sühan anda müctemi'dir."
Sahaflar Şeyhizâde Esad Efendi'ye göre ise bu özellikteki ifadelerde Arapça ve Farsça kelimelerin yerine Türkçe kelimeler kullanılarak dilin sade olmasına çalışılmalı, kolay ve özlü bir anlatımla halkın anlayabileceği ibare ve ifadeler ortaya konmalıdır; bu tür eserlere sehl-i mümteni denilebilir.
Burada sehl-i mümteninin çoğunluk tarafından anlaşılabilme özelliği öne çıkarılmakta ve bir bakıma dildeki sadeleşme ve edebiyattaki mahallîleşme akımının uzantısı olarak gösterilmektedir. Sürûrî de Bahrü'l-maârif adlı eserinde Türkî-i basît akımının temsilcilerinden Tatavlalı Mahremî'den sehl-i mümteni örneği olarak,
"Gördüm segirdir ol ala gözlü geyik gibi
Düştüm saçı tuzağına bön üveyik gibi" beytini verir ki burada da anlaşılır olma esas alınmaktadır.
Kaynaklarda şiirlerinden sehl-i mümteni örnekleri verilen Yûnus'un Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî'nin Messnevî'sini gördükten sonra onu uzun bularak söylediği,
"Ete kemiğe büründüm
Yûnus diye göründüm" sözü bunlardan en çok bilinenidir.
