Dede Korkut kimdir? Eşsiz hazine değerindeki Dede Korkut Hikayeleri
Eşsiz bir hazine değerinde olan Dede Korkut Hikayeleri, geçmiş ile gelecek arasındaki bağı güçlendiren önemli bir değerdi. Edebiyatımızın en eski eseri olan bu hikayeler, İslami düşünüş ve yaşayışa göre şekillendi. Hakkında birçok rivayet bulunan, hikayelerin anlatıcısı Korkut Ata, hakanların hocalığını yaptı. Türkçe konuşan ülkelerde birleştirici bir unsur olan Dede Korkut Hikayeleri hakkında bilmeniz gerekenleri sizler için derledik.
Dede Korkut hakkında birçok rivayette bulunulur. Korkut Ata'dan bahsedilen en eski tarihî kaynak İlhanlı veziri Reşidüddin'in Câmiü't Tevârih adlı eseridir. Tabip Reşidüddin'in 1305 yılında bir heyetle yazdığı bu ünlü kitapta, dört Oğuz hükümdarının çağdaşı olarak Korkut'tan bahsedilir. Bu esere göre Korkut, Bayat boyundan Kara Hoca'nın oğluydu ve 295 yıl yaşamıştı. Oğuz sülalesinin dokuzuncu hükümdarı İnal Sır Yavkuy zamanında ortaya çıktı, onuncu hükümdar Kayı İnal Han'ın ve ondan sonraki üç Oğuz hükümdarının müşavirliğini yaptı.
Dede Korkut'un hayatına dair kaynaklarda yeterli bilgilere rastlanmamakla beraber çeşitli rivayetler ileri sürülür. Dede Korkut Hikayelerinin Dresden yazmasının girişindeki ifadeler çok değerlidir. Burada Dede Korkut şöyle anlatılır: "Resul, selam üzerine olsun, zamanına yakın Bayat boyundan Korkut Ata derler bir ermiş ortaya çıktı. O kişi Oğuz'un bilge kişisiydi, ne derse olurdu, bilinmez âlemden türlü haberler söylerdi. Hak Teâla onun gönlüne ilham ederdi. Korkut Ata, Oğuz kavminin önüne çıkan zorluğu çözerdi. Korkut Ata'ya danışmadıkça her ne iş olsa yapmazlar, her ne işi buyursa kabul ederler, onun sözünü tutup o işi tamamlarlardı."
Dede Korkut, bozkır hayatının geleneklerini ve törelerini çok iyi bilen, kabilesini koruyan bir Oğuz büyüğüdür. Halkın atası, kabilenin reisi, bilgin, güçlü hak ozanı ve bilge olarak Dede Korkut'un tasviri kitabın başından sonuna kadar tekrarlanır. Hanlar güç durumlarda ona danışırlar; öğütler veren, yol gösteren, içinden çıkılmaz gibi görünen güçlükleri çözen hep odur. İyiliğin ve doğruluğun temsilcisi olarak her hikâyenin sonunda Dede Korkut, ibret dersi vererek kötülüğün anlamsızlığını ifade eder.
Yerli kara dağların yıkılmasın
Gölgeli büyük ağacın kesilmesin,
Taşkın akan güzel suyun kurumasın
Kanatlanın uçları kırılmasın.
Koşar iken ak boz atın sendelemesin.
Vuruştuğunda kara çelik öz kılıcın çentilmesin!
Dürtüşürken alaca mızrağın ufalanmasın.
Ak bürçekli ananın yeri cennet olsun!
Ak sakallı babanın yeri cennet olsun!
Hakkın yandırdığı çırağın yana dursun
Kadir Tanrı seni namerde muhtaç eylemesin
Hanım hey!Boğaç Han Hikâyesinde Dede Korkut'un duası
Dede Korkut Hikayeleri 12., 13 ve 14. yüzyıllarda Azerbaycan ve Anadolu'nun doğusunda yaşamış olan Oğuz Türkleri arasında teşekkül etti ve daha sonra işlenerek yayıldı. Bu hikâyeler "destandan hikâyeye geçiş" devrinin özelliklerini taşır. Bu hikâyeler, halk edebiyatının en özgün örneği sayılır.
Eşsiz hazine değerindeki bu hikayelerde Dede Korkut'un bilge kişiliğini, Oğuzların iç savaşlarını, doğaüstü savaşları, aşk hikayeleri, yiğitlikleri, aile bağlılıklarını, adalet anlayışı gibi çeşitli erdemleri görülür.
Türk coğrafyasının en değerli hikayelerini kapsayan Dede Korkut Hikayeleri, sözlü geleneğin bütün güzelliklerinin içerdiği gibi edebi geleneğin de estetik imkanlarını yansıttı.
Dede Korkut Hikâyelerinin kahramanları olan Oğuzlar, Müslüman olup İslam inancını taşır. Hikâyelerin başında "Yazılıp düzülüp gökten indirildi, Allah ilmi Kur'an güzel" denilerek Kur'an-ı Kerim'in Allah ilminin karşılığı olarak gösterilmesi Oğuzların İslam'ı algısını eşsiz şekilde gösteren en veciz halidir.
Kara dağların yıkılmasın
Gölgeli büyük ağacın kesilmesin,
Ak sakallı babanın yeri cennet olsun,
Ak saçlı ananın yeri cennet olsun.
Oğulla kardeşten ayırmasın.
Sonunda, arı imandan ayırmasın
Âmin, amin diyenler, Allah'ın sevgili kulu olsun
Derlesin toplasın, günahınızı adı güzel Muhammet Mustafa
Yüzü suyuna bağışlasın!
Hanım, hey!Bamsı Beyrek Hikâyelerinde Dede Korkut'un Duası
