Biruni kimdir, neyi bulmuştur? Biruni hakkında bilinmeyenler…

Tükenmek bilmeyen araştırma gayreti, taviz vermez objektiflik endişesi ve samimi dini duyguları ile astronomi, matematik, fizik, tıp, coğrafya, tarih ve dinler tarihi alanlarında önemli eserler veren, bilim ve matematiğin temel taşı El- Biruni, tüm eserlerini bilginler için yazdı. Yunan ve Hint tıbbını inceledi, Sultan Mesud'un gözünü tedavi etti. Otların hangisinin, hangi derde deva olduğunu çok iyi bilirdi. Kendisinden çok sonra gelen Newton, Toricelli, Copernicus, Galileo gibi bilim insanlarına ilham kaynağı oldu. Hatta The UNESCO Courier dergisi, 1974 yılında çıkardığı sayıyı ona ayırdı ve 'Binlerce yıl önce, Orta Asya'da yaşamış evrensel deha' olarak onu dünyaya tanıttı. Biruni gözüyle Hint inancı ve kültürü 'Bilimsel gözlem'in ve 'Trigonometri', 'İzdüşüm Geometrisi' gibi birçok matematik alanının öncüsü olarak kabul edilen Ebü'r-Reyhân Muhammed b. Ahmed el- Biruni, Hârizm'in merkezi Kâs'ta doğdu. Biruni'nin çoğu kaybolan 146 kitabının yarıya yakını astronomi ve 20'si matematik alanındadır. Diğer bilim alanlarında birden fazla kitap yazdığı biliniyor. Biruni'nin çocukluğundan beri araştırmacı bir ruha sahip olduğu, çeşitli konuları öğrenmek için aşırı bir istek duyduğu bilinir. Kendi kendini yetiştirdi. Bu husus, onun sahip olduğu araştırma ruhu ve ilmi tecessüsün yanı sıra erken yaşlarda eser vermiş olmasından da çıkarılabilir. Nitekim ilk rasadını 380'de (990) yaptığına göre daha on yedi yaşında iken ilmî çalışmasını verimli bir noktaya ulaştırabilmiş demektir. Bu rasatlar sırasında güneşe bakmaktan gözlerinin rahatsızlanması ve rasatlarını güneşin sudaki aksine bakarak sürdürmesinden de sahip olduğu azim ve hırsın derecesini anlamak mümkündür. Bîrûnî'nin Taḥdîdü nihâyâti'l-emâkin adlı eserinin unvan sayfası, Biruni son eseri olan Kitâbü's-Saydele fi't-tıbb'ı yazdığında seksen yaşını geçmişti. Böylece tıpla ilgili olarak başlayan telif hayatı tıbbi bir eserle sona erdi. Ölümünden az önce kendisini ziyarete gelen eski bir dostuyla yaptığı ferâiz* hesaplamaları onun son teorik çalışması oldu. Gazne'de ölen Biruni'nin vefat tarihi konusunda tek ve kesin bir kayıt mevcut değil. Kendisi seksen yaşını geçtiğinden bahsettiğine göre daha önce yaygın kabul gören 440 (1048) tarihi geçersiz olmaktadır. Buna göre Bîrûnî'nin 443 (1051) yılını idrak ettiği kesindir. Yâkūt'un verdiği tarih olan 403 (1012) istinsah hatası kabul edilip 453 olarak değiştirilirse ölüm tarihi milâdî 1061 olur. *Feraiz kelimesini tanımlamak için öncelikle fariza kelimesini anlamak gerekir. Fariza takdir edilmiş şey, dini emir ve belirli pay/hisse anlamlarına gelmektedir. Feraizin ise anlamı bu kelimenin çoğuludur ve İslam hukukunda miras hukukunu ifade eder ve mirasçıların paylarına düşen kısmı işaret eder. Biruni 'nin ilmî yönünü belirleyen en önemli özelliklerden biri, onun çok çeşitli alanlarda başarılı eserler verebilmiş olmasıdır. Çocukluğundan beri kendisinde mevcut olan araştırma tutkusu, çağının ilmî ve felsefî birikimini yeniden üretici tarzda değerlendirme başarısıyla birleşince döneminin zirveye ulaşan isimlerinden biri olmuştur. Nitekim Sarton onun yaşadığı döneme 'Biruni asrı' der. Sarton onu 'bütün zamanların en büyük bilginlerinden biri' Barthold ise 'İslâm âleminin en büyük bilgini' şeklinde niteler. Biruni 'nin özellikle matematik ilimlerdeki başarısı ve orijinalliği göz alıcıdır. Selçuklu döneminde yetişen alimler Aynı başarıyı gösterdiği beşeri ilimler ve dinler tarihi sahası da onun ilmi tavrında objektiflik ilkesinin belirgin tarzda kendini gösterdiği alanlardır. Bu genel ilmi çerçeve içinde astronomi, aritmetik, geometri, fizik, kimya, tıp, eczacılık, tarih, coğrafya, filoloji ve etnolojiden jeodezi, botanik, mineraloji, dinler ve mezhepler tarihine kadar otuza yakın bilim dalında çalışmalar, buluşlar gerçekleştirmiş olan Biruni, yoğun ilmi faaliyetinin yanı sıra dini hassasiyetini daima korumasını bilen bir şahsiyettir. El- Biruni'nin en önemli ilk kitabı 21 üniteden oluşan El-Asar'il-Bakiye an'il-Kuruni'I Haliye idi. Kitabında, zaman Biruni tarafından Dünya'nın çapı ve çevresini ölçme için önerilen ve kullanılan diagram kavramını matematik, astronomi, coğrafya, geometri ve diğer bilim dallarını kullanarak inceledi. Gün ve gecenin nasıl oluştuğunu ve günlerin değişen uzunluklarını, dünyanın şekli ve güneş etrafındaki hareketine neden göstererek açıkladı. Hindistan'ın erken ortaçağ bilimlerini betimleyerek, matematik, astronomi ve astroloji'nin temellerini anlattı. Dünya tarihinde ilk kez abdominal doğum'un (sezaryen) nasıl yapılacağını El- Biruni gösterdi. Bunun gösterimine yine bu kitabında yer verdi. Hayatını İslam'a adayan alimler El-Kanunü'l-Mesudi kitabı ile ayrıntılı bir matematiksel coğrafya eseri yazdı. İstihrâc el-Evtâr fî Dâire isimli kitabında Orta Asya'nın topoğrafyasını belirledi. Kitabü'I Cemahirfi Ma'rifeti Cevahir'de 50'nin üzerinde mineral, maden, metal, alaşım, porselen gibi maddeler hakkında detaylı bilgi verdi. Kitabında, her bir maddenin, maddeleri birbirinden ayırt etmeye yarayan özgül ağırlıklarını gösterdi. Ömrü boyunca incelediği bitkileri Kitâbü's-Saydele isimli kitabında listeledi ve doğal ilaçların hangi hastalıklara iyi geldiğini kapsamlı bir şekilde anlattı. Biruni 'nin geliştirdiği piknometre [elementlerin yoğunluğunu ölçen konik şeklinde bir alet], mekanik usturlap [güneş, ay ve yıldızların konumunu belirlemek için kullanılan ölçme aracı] ve bazı harita projeksiyonları [yeryüzünün iki boyutlu düzlemde göstermek için kullanılan model] günümüze kadar ulaşan ölçme araçları oldu. Biruni ile ilgili olarak dünyada toplantılar düzenlendi, anma kitapları neşredildi, özel dergi sayıları tahsis edildi, adına pullar bastırıldı ve bininci doğum yılı kutlandı. 1951'de Kalküta'da İran Cemiyeti Al-Biruni's Commemoration Volume başlığıyla, içinde Doğu ve Batı bilim adamlarının Bîrûnî'ye dair araştırmaları bulunan bir anma kitabı yayımlandı. 1973 yılında Karaçi'de Bîrûnî'nin doğumunun bininci yıl dönümü dolayısıyla 26 Kasım - 12 Aralık tarihleri arasında milletlerarası bir kongre düzenlendi. Kongre tebliğleri Hakîm Muhammed Saîd tarafından Al-Biruni Commemorative Volume adıyla 1979'da neşredildi. Bîrûnî'nin el-Âs̱ârü'l-bâḳıye adlı eserinden minyatürlü bir sayfa (Tahran Meclis Ktp., nr. 2132, vr. 63a)

Biruni kimdir, neyi bulmuştur? Biruni hakkında bilinmeyenler…

İLGİNİZİ ÇEKEBİLECEK DİĞER MAKALELER

Kul Hakkına Saldırı - 4: Zulüm ve şiddet

Tek başına bir ümmet: Hz. İbrahim (AS)

Dünyevileşme Hastalığı ve Peygamber Efendimiz'in (s.a.v.) 14 Asırlık Uyarısı

Biz’den Ben’e: Kişisel gelişim

FİKRİYAT GÜNDEM

İngiliz Aktivist Ruth Herbert, Filistin İçin Yürüdü: "İnsanlığımız Filistin ile Sınanıyor"

Semender nesiller

Tarihimizde unutulmayan uçak kazaları

Jew York tarihe karışıyor